Πρωτοποριακές εξελίξεις στη μεταμόσχευση βλαστοκυττάρων

Της Σοφίας Νέτα

Διευρύνεται ο πληθυσμός των ασθενών που μπορούν να υποβληθούν σε μεταμόσχευση αιμοποιητικών βλαστικών κυττάρων (HSCT - hematopoietic stem cell transplantation) κατόπιν των ιδιαίτερα σημαντικών εξελίξεων στις στρατηγικές και τις τεχνολογίες των μεταμοσχεύσεων, οι οποίες ανακοινώθηκαν στα πλαίσια της 55ης Ετήσιας Συνάντησης της Αμερικανικής Αιματολογικής Εταιρείας στη Νέα Ορλεάνη.

Μέχρι πρότινος, οι ασθενείς με δύσκολα θεραπεύσιμες μορφές καρκίνου του αίματος- λευχαιμίες, μπορούσαν να ακολουθήσουν την αποτελεσματική αλλά ριψοκίνδυνη εναλλακτική αντιμετώπιση του καρκίνου του αίματος αντί της φαρμακευτικής αγωγής, που αφορούσε θεραπεία «αντικατάστασης» του μυελού των οστών με υγιή κύτταρα είτε από τον ίδιο τον ασθενή (αυτόλογη μεταμόσχευση) είτε από δότες (αλλογενής μεταμόσχευση).

Έτσι, δινόταν η δυνατότητα στον ασθενή να παλέψει μόνος του την πάθηση. Οι γιατροί αναζητούσαν κύτταρα από δότη που θα ήταν απόλυτα συμβατά με τον κυτταρικό τύπου του ασθενούς, καθώς η συγκεκριμένη προσέγγιση θεωρούνταν η βέλτιστη, που θα διασφάλιζε θετικά αποτελέσματα και θα ελαχιστοποιούσε τον κίνδυνο εκδήλωσης της νόσου μοσχεύματος κατά του ξενιστή (graft-versus-host disease ή GVHD), μια σοβαρή και επικίνδυνη για τη ζωή επιπλοκήγ που εκδηλώνεται όταν τα ξένα κύτταρα του δότη επιτίθενται στα κύτταρα του ασθενούς, επειδή τα αναγνωρίζουν ως ξένο ιστό.

Τα ευρήματα των νέων μελετών όμως υποδεικνύουν ότι με σωστή διερεύνηση, τα μοσχεύματα με απλοσυμβατό τύπο ιστοσυμβατότητας (50% ιστοσυμβατά) ή τα μοσχεύματα με κύτταρα ομφαλοπλακουντιακού αίματος μπορεί να χρησιμοποιηθούν ως βιώσιμες, αποτελεσματικές εναλλακτικές λύσεις, όταν δεν μπορεί να βρεθεί απόλυτα συμβατός δότης, θέτοντας υπό αμφισβήτηση τις παραδοσιακές αντιλήψεις ως προς την επιλεξιμότητα των μοσχευμάτων και τη διασταύρωση με τον δότη, σε μια προσπάθεια βελτίωσης των μακροπρόθεσμων επιπέδων επιτυχίας και διεύρυνσης του πληθυσμού των ασθενών που θα μπορούσαν να επωφεληθούν από τη θεραπεία αυτή.

Οι ερευνητές υποστηρίζουν επίσης ότι τα αποτελέσματα των μεταμοσχεύσεων μπορεί να βελτιωθούν ακόμα περισσότερο αν αναγνωρισθούν οι ασθενείς που διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο εκδήλωσης συγκεκριμένων επιπλοκών, όπως μείωση των νοητικών λειτουργιών, ή αν εφαρμόζονται μετά τις μεταμοσχεύσεις, θεραπείες για τον περιορισμό του κίνδυνου υποτροπής.

Σύμφωνα με τον γιατρό, συντονιστή της συνέντευξης τύπου και Αναπληρωτή Διευθυντή του Masonic Cancer Center και του Clinical and Translational Sciences Institute του Πανεπιστημίου της Minnesota στην Minneapolis Jeffrey Miller, τα αποτελέσματα που παρουσιάστηκαν είναι συναρπαστικά και φανερώνουν ότι οι μεταμοσχεύσεις αποτελούν επιλογή αποτελεσματικής θεραπείας σε ολοένα και περισσότερους ασθενείς με καρκίνο του αίματος- λευχαιμίες.

«Για πολλά χρόνια, η μεταμόσχευση δεν ήταν εφικτή για πολλούς ασθενείς οι οποίοι δεν διέθεταν αδέρφια ή σε περιπτώσεις που δεν ήταν δυνατόν να βρεθεί απόλυτα συμβατός δότης. Σήμερα όμως, αυτοί οι ασθενείς έχουν τη δυνατότητα να επωφεληθούν από τις νέες στρατηγικές και να προχωρήσουν σε επιτυχή μεταμόσχευση. Σήμερα, μπορούμε πλέον να εστιάσουμε τις προσπάθειές μας στη βελτίωση της συνολικής εμπειρίας του ασθενούς και να ελαχιστοποιήσουμε τον κίνδυνο υποτροπής, την κύρια αιτία θανάτου μετά από μεταμόσχευση. Ως εκ τούτου, έχουμε βελτιώσει σημαντικά τα μακροπρόθεσμα αποτελέσματα και το προσδόκιμο ζωής ασθενών που μέχρι τώρα δεν διέθεταν άλλη επιλογή θεραπείας».

Αναλύοντας τις νέες εξελίξεις, η καθηγήτρια Ιστολογίας Εμβρυολογίας ΑΠΘ κ. Κοκκώνα Κουζή Κολιάκου, μας εξηγεί ότι η σπανιότητα των μοσχευμάτων και το σύνδρομο του μοσχεύματος κατά του ξενιστή (GVHD), λόγω μη απόλυτης ιστοσυμβατότητας, αποτελούσε πάντα ένα σοβαρό πρόβλημα.

Παρά την επιβεβαιωμένη εργαστηριακά ιστοσυμβατότητα μεταξύ δότη και ασθενούς συχνά οι ασθενείς παρουσιάζουν την οξεία ή χρόνια μορφή του συνδρόμου, επειδή η εργαστηριακή διερεύνηση της ιστοσυμβατότητας δεν καλύπτει το σύνολο των γονιδίων που εμπλέκονται στο σύστημα της ιστοσυμβατότητας.

Λόγω του ότι η ιστοσυμβατότητα μεταβιβάζεται κληρονομικά, ο καλύτερος δότης κλασικά μέχρι σήμερα εθεωρείτο ο αδελφός. Το καλύτερο βέβαια μόσχευμα παραμένει το αυτόλογο, αυτό που προέρχεται από τον ίδιο τον ασθενή, επειδή δεν διατρέχει τον κίνδυνο της απόρριψης. Στις περιπτώσεις που ο ασθενής νοσεί από λευχαιμία δεν μπορεί να διαθέσει το δικό του μόσχευμα, επειδή ο μυελός των οστών του είναι διηθημένος από τα καρκινικά κύτταρα. Θα μπορούσε όμως να χρησιμοποιήσει το δικό του μόσχευμα στις περιπτώσεις εκείνες, όπου ενώ είναι υγιής έχει κρυοσυντηρήσει τα δικά του αιμοποιητικά βλαστοκύτταρα.

Οι νέες αυτές ανακοινώσεις δείχνουν ότι το πρόβλημα της ιστοσυμβατότητας θα μπορέσει στο μέλλον να ξεπεραστεί με την κατάλληλη επιλογή των μοσχευμάτων, όπου πλέον δεν θα απαιτείται απόλυτη ιστοσυμβατότητα αλλά απλοσυμβατότητα η οποία αναφέρεται στην απλή σειρά των γονιδίων, δηλαδή 50% ιστοσυμβατότητα, κάτι που ήταν απαγορευτικό τα προηγούμενα χρόνια, ιδίως για τον μυελό των οστών.

Το ομφαλοπλακουντιακό αίμα αποδεικνύεται μια πολύ σημαντική εναλλακτική λύση στις μεταμοσχεύσεις, δεδομένου ότι λόγω της νεαρής ηλικίας των αιμοποιητικών βλαστοκυττάρων που περιέχει δεν απαιτείται απόλυτη ιστοσυμβατότητα και εθεωρείτο σήμερα ιδανικό μόσχευμα για τα αδέλφια.

Αν λάβουμε υπόψη τη σημερινή πρόοδο και τη δυνατότητα επιλογής των μοσχευμάτων, τότε το ομφαλοπλακουντιακό αίμα θα αποτελεί ιδανικό μόσχευμα και για τους γονείς στις περιπτώσεις της λευχαιμίας, οι οποίοι θα μπορούν να χρησιμοποιούν τα βλαστοκύτταρα των παιδιών τους με χαμηλότερη ιστοσυμβατότητα και χωρίς κίνδυνο απόρριψης.

Είναι γνωστό ότι τα παιδιά κληρονομούν από κάθε γονέα τον απλότυπο και επομένως με βάση τη σημερινή εξέλιξη θα μπορούν συτά να δίνουν τα βλαστοκύτταρα του ομφαλοπλακουντιακού αίματος στους γονείς τους για τη θεραπεία κακοηθειών. Σύμφωνα με προηγούμενες μελέτες που ανακοινώθηκαν το 2010, σε παγκόσμια κλίμακα η οικογένεια προσέφερε το 86% των μοσχευμάτων και αυτό σήμερα εξηγείται με βάση τον απλότυπο που οι γονείς κληρονομούν στα παιδιά τους (Al Gratwohl et al 2010, JAMA, 303(16):1617-1623).

Σύμφωνα με την κ. Κ. Κουζή- Κολιάκου, η εύκολη πρόσβαση στη συλλογή των βλαστοκυττάρων του ομφαλοπλακουντιακού αίματος, τα πλεονεκτήματα τους και η δυνατότητα δημιουργίας τραπεζών βλαστοκυττάρων γνωστής ιστοσυμβατότητας, θα ανοίξει το δρόμο στην οικογένεια αλλά και σε πολλούς ασθενείς με σπάνιο τύπο ιστοσυμβατότητας ώστε να μπορέσουν να βρουν το κατάλληλο μόσχευμα που θα τους βοηθήσει να ξεπεράσουν το πρόβλημα της κακοήθειας που αντιμετωπίζουν.

Οι παραπάνω εξελίξεις στις μεταμοσχεύσεις του μυελού των οστών, αλλά και γενικότερα των μεταμοχεύσεων, με τη δυνατότητα της κατάλληλης επιλογής των μοσχευμάτων, τη χρήση του απλοτυπικού τύπου της ιστοσυμβατότητας και τη μείωση της απόρριψης, θα αυξήσει τον αριθμό των ασθενών που θα μπορούν να βρουν ένα κατάλληλο μόσχευμα και θα βελτιώσει την ποιότητα ζωής. Η οικογένεια θα έχει περισσότερες ευκαιρίες να προσφέρει στα μέλη της υψηλής ποιότητας ιστοσυμβατά αιμοποιητικά βλαστοκύτταρα με λιγότερες μεταμοσχευτικές επιπλοκές, καταλήγει η κ. Κ. Κουζή- Κολιάκου.