Μεγάλη διεθνής συμμετοχή στο 2ο Επιστημονικό Συνέδριο για τη μείωση της βλάβης από τον καπνό

Την Πέμπτη 30.05.2019 ολοκληρώθηκε το 2ο Επιστημονικό Συνέδριο για τα εναλλακτικά προϊόντα καπνού "2nd Scientific Summit on Tobacco Harm Reduction" με συμμετοχή 32 διακεκριμένων ελλήνων και διεθνών ομιλητών. Το συνέδριο παρακολούθησαν 142 συμμετέχοντες από 20 χώρες (Βέλγιο, Βουλγαρία, Γαλλία, Γερμανία, Εκουαδόρ, Ελβετία, Ελλάδα, Η.Π.Α., Ιρλανδία, Ισλανδία, Κροατία, Κύπρο, Λετονία, Μ. Βρετανία, Νότιο Αφρική, Ουκρανία, Ρουμανία, Σουηδία, Τουρκία, Χιλή). Παρουσιάστηκαν 24 επιστημονικές εργασίες ως προφορικές ή αναρτημένες ανακοινώσεις. Το συνέδριο περιλάμβανε 10 συνεδρίες, στις δύο από τις οποίες παρουσιάστηκαν οι προφορικές ανακοινώσεις. 

Στο συνέδριο παρουσιάστηκαν επιδημιολογικά δεδομένα για το φορτίο του καπνίσματος παγκοσμίως, και ειδικότερα στην Ελλάδα. Τα διεθνή δεδομένα του Π.Ο.Υ. δείχνουν μείωση στα ποσοστά των ενήλικων καπνιστών, κυρίως στις χώρες με υψηλά εισοδήματα. Ωστόσο, ο συνολικός αριθμός των καπνιστών παγκοσμίως είναι σε αύξηση. Στην Ελλάδα το ποσοστό των καπνιστών ανέρχεται σε 37%, και παραμένει το υψηλότερο στην Ευρώπη. Σε πρόσφατη μελέτη της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας (2017) που παρουσίασε η κ. Αναστασία Μπαρμπούνη, καθηγήτρια Δημόσιας Υγείας, για τη σχέση του ηλ. τσιγάρου με τη διακοπή του καπνίσματος στην Αττική, καταγράφηκε ότι 5% του πληθυσμού χρησιμοποιεί ηλ. τσιγάρο, με την πλειονότητα να είναι άνδρες στις ηλικίες των 18-24 και 25-39 ετών. Η καθημερινή χρήση ηλ. τσιγάρου βρέθηκε ότι αυξάνει την πιθανότητα διακοπής του καπνίσματος, μπορεί λοιπόν να γίνει προσπάθεια ώστε να αξιοποιηθούν τα οφέλη από τη χρήση του ηλ. τσιγάρου, ιδιαίτερα από τους καπνιστές που αρνούνται ή δεν μπορούν να διακόψουν το κάπνισμα με άλλες μεθόδους. 

Η επιρροή του ηλ. τσιγάρου στη συνήθεια του καπνίσματος στους νέους είναι αμελητέα, καταρρίπτοντας το επιχείρημα ότι αποτελεί «πύλη εισόδου» για το κάπνισμα παραδοσιακού τσιγάρου, δείχνουν οι έρευνες από τη Μ. Βρετανία και τις Η.Π.Α., παρά τις διαφορές στη χρήση του, όπως ανέφερε ο Dr Lion Shahab, Associate Professor in Health Psychology, University College London. Όσον αφορά τις πολιτικές υγείας, οι ευρωπαϊκές χώρες– και η Ελλάδα– θα μπορούσαν να εγκρίνουν το ηλ. τσιγάρο ως εργαλείο για τη μείωση της βλάβης από το κάπνισμα στους ενήλικες, και να περιορίσουν την προώθηση των ηλ. τσιγάρων στους νέους ως επιλογή τρόπου ζωής. 

Η κεντρική ομιλία του Dr Jacques Le Houezec, ειδικού στη διακοπή καπνίσματος και συμβούλου δημόσιας υγείας, για τη δράση και τον κίνδυνο της νικοτίνης στην υγεία έναντι του καπνού του τσιγάρου προκάλεσε ζωηρές αντιδράσεις και συζήτηση. Ο ομιλητής υποστηρίζει ένθερμα τις προσπάθειες μείωσης της βλάβης από το κάπνισμα με τη βοήθεια προϊόντων χωρίς καύση, όπως το ηλ. τσιγάρο, το snus, κλπ. Όπως εξήγησε, η νικοτίνη είναι ψυχοδιεγερτικό, όπως η καφεΐνη με δράση στη γνωστική λειτουργία, και ενισχύει την προσοχή. Ο καπνός του τσιγάρου, από την άλλη πλευρά, είναι ένα σύνθετο μίγμα που αποτελείται από 7.000 ουσίες μεταξύ των οποίων 69 καρκινογόνες. Υπεύθυνος για τα περισσότερα από τα νοσήματα που αποδίδονται στο κάπνισμα είναι ο καπνός, προϊόν της καύσης του τσιγάρου, και όχι η νικοτίνη, η οποία δεν είναι καρκινογόνος, τόνισε. Η νικοτίνη μεμονωμένα, είναι λιγότερο εθιστική, ενώ είναι οι ουσίες που περιέχει το παραδοσιακό τσιγάρο που συμβάλλουν κατά πολύ στον εθισμό. Οι χρήστες ηλ. τσιγάρου φαίνεται από μελέτες ότι έχουν μικρότερη εξάρτηση από αυτό. 

Ο έλεγχος του καπνίσματος, η μείωση της βλάβης στη δημόσια υγεία, και η αντιπαράθεση μεταξύ των δύο στρατηγικών, συζητήθηκαν σε μια από τις πιο ενδιαφέρουσες συνεδρίες του Summit. Η κ. Παρασκευή Κατσαούνου υποστήριξε την άποψη της Ευρωπαϊκής Πνευμονολογικής Εταιρείας (ERS) για τη στρατηγική της «μείωση της βλάβης από τον καπνό», η οποία στην ανακοίνωσή της στις 30/05, αναφέρει ότι δεν μπορεί να συστήσει την παραπάνω μέθοδο για τον έλεγχο του καπνίσματος στον πληθυσμό. Παρότι η έκθεση σε δυνητικά επιβλαβή συστατικά με το ηλ. τσιγάρο και τις συσκευές θερμαινόμενου καπνού μπορεί να είναι χαμηλότερη από ό,τι με το παραδοσιακό τσιγάρο, αυτό δεν σημαίνει ότι είναι ακίνδυνα, επισημαίνεται στην ανακοίνωση της ERS. 

Ο καθηγητής Karl Fagerstrom ανέφερε μια σειρά από παραδείγματα εφαρμογής της «μείωσης της βλάβης», μια μέθοδο άλλοτε αποδεκτή, άλλοτε αμφισβητήσιμη, ανάλογα με το πόσο απαραίτητη είναι στον άνθρωπο η σχετιζόμενη συμπεριφορά. Ο ίδιος υποστηρίζει ότι η μέθοδος είναι αποτελεσματική: ξεχώρισε το παράδειγμα της Σουηδίας που εμφανίζει το χαμηλότερο ποσοστό καπνιστών στην Ευρώπη με τη χρήση του snus, ενός προϊόντος σημαντικά μειωμένου κινδύνου συγκριτικά με το τσιγάρο. Στην Ιαπωνία, η μείωση του ποσοστού των καπνιστών την τελευταία πενταετία κατά την οποία κυκλοφορούν προϊόντα θερμαινόμενου καπνού είναι πρωτοφανής. Στη Μ. Βρετανία το κάπνισμα τσιγάρου σημειώνει ιστορικά χαμηλά (15,1% το 2017) με τη χρήση του ηλ. τσιγάρου ως κύριο μέσο διακοπής καπνίσματος. Ο κ. Fagerstrom τόνισε ότι οι παραπάνω παρεμβάσεις δεν επιβαρύνουν οικονομικά τα συστήματα υγείας και παράλληλα, η εκχώρηση της ελευθερίας επιλογής μεταξύ προϊόντων μειωμένου κινδύνου στους καταναλωτές έχει θετικά αποτελέσματα στη μείωση του καπνίσματος.

Ο Karl Snæbjörnsson, MD, από την Ισλανδία, εστίασε στα ποσοστά καπνίσματος στους νέους της χώρας, τα οποία τη διετία 2016-2018 έχουν μειωθεί κατά 60% περίπου με την αύξηση της χρήσης εναλλακτικών καπνικών προϊόντων. Τα ποσοστά των ενηλίκων καπνιστών επίσης, έχουν σημειώσει σημαντική πτώση 46% το διάστημα 2014-2017, έτσι σήμερα στις ηλικίες 16-34 ετών 9% είναι χρήστες snus, 9% ηλ. τσιγάρου και μόλις 4,8% καπνιστές. Η Ισλανδία εφαρμόζοντας τη στρατηγική μείωσης της βλάβης έχει τα χαμηλότερα ποσοστά θανάτων από το κάπνισμα στην Ευρώπη (το 2017, περίπου 100 θάνατοι / έτος). 
Οι Σουηδοί από την πλευρά τους, χρησιμοποιούν το snus ως μέθοδο αυτοβοήθειας για τη διακοπή του καπνίσματος με υψηλότερα ποσοστά επιτυχίας από τις τσίχλες ή τα αυτοκόλλητα νικοτίνης. Περίπου το ένα τρίτο των πρώην καπνιστών που άρχισαν να χρησιμοποιούν snus, το διέκοψαν και έγιναν μη καπνιστές. Η Σουηδία έχει το χαμηλότερο ποσοστό συνολικής θνησιμότητας από το κάπνισμα στη Δυτική Ευρώπη και τη Βόρειο Αμερική, αλλά και σε νοσήματα για τα οποία το snus έχει ενοχοποιηθεί ως μείζων παράγοντας κινδύνου. 

Στο κάπνισμα όπως και σε άλλες αποφάσεις για την υγεία, η στρατηγική μείωσης της βλάβης δεν είναι «πατερναλιστική» και αφήνει την ελευθερία της απόφασης στον καθένα για τον κίνδυνο που θα αναλάβει, σχολίασε ο Martin Dockrell, Tobacco Control Programme Lead, Public Health England, UK, με αφορμή το θέμα της κεντρικής συζήτησης του Summit «Γιατί η μείωση της βλάβης από τον καπνό προκαλεί τόση αντιπαράθεση;» Η «μείωση της βλάβης» αποτελεί λοιπόν, ηθικό ή επιστημονικό ζήτημα; Οι περισσότεροι συμμετέχοντες υποστήριξαν ότι είναι και τα δύο. Ο Karl Fagerstrom δήλωσε υπέρ της κατάργησης του τσιγάρου, αλλά όχι του snus και του ηλεκτρονικού τσιγάρου, αλλά όλοι αναγνώρισαν ότι είναι απαραίτητο να γίνουν περισσότερες μελέτες για τα εναλλακτικά προϊόντα καπνού, και να εξετάζονται με προσοχή όσον αφορά τη μεθοδολογία και τη χρηματοδότησή τους για να εξάγονται σωστά συμπεράσματα. 

Η εφαρμογή πολιτικών για τη μείωση των επιβλαβών συνεπειών στη δημόσια υγεία, με αναφορές στα παραδείγματα της Αγγλίας και της Ελλάδας, απασχόλησε την ενότητα «Regulation and Public Health & Policy», στο τέλος της πρώτης ημέρας του Συνεδρίου. Υπό τον συντονισμό των κ.κ. Κωνσταντίνου Πουλά και Αναστασίας Μπαρμπούνη, οι συμμετέχοντες στη συζήτηση (Solomon Rataemane, Karl Snæbjörnsson, Karl Fagerström, Sudhanshu Patwardhan και Κωνσταντίνος Φαρσαλινός) επικεντρώθηκαν στις προτεραιότητες της δημόσιας υγείας και πώς μπορούν να ενσωματώσουν καινοτόμες και παραδοσιακές προσεγγίσεις σε ένα αποτελεσματικό σχέδιο ελέγχου του καπνού.

Λαμβάνοντας υπόψη τις καταστρεπτικές επιπτώσεις στην υγεία και την κοινωνία από το κάπνισμα και αναγνωρίζοντας ότι είναι απαραίτητη η διεξαγωγή μακροχρόνιων επιδημιολογικών μελετών με σκοπό την ποσοτικοποίηση του σχετικού κινδύνου από τη χρήση των νεότερων καπνικών προϊόντων, θεωρούμε ότι τα προϊόντα μειωμένου κινδύνου από το κάπνισμα θα μπορούσαν να αποτελέσουν επιλογή για τους καπνιστές εκείνους που δεν επιθυμούν ή δεν μπορούν να διακόψουν το κάπνισμα με άλλες μεθόδους, τόνισαν οι ειδικοί. Ένα κανονιστικό πλαίσιο το οποίο θα υιοθετήσει μια προσέγγιση σταθμισμένου κινδύνου, θα μπορούσε να μεγιστοποιήσει τα οφέλη και να ελαχιστοποιήσει τις πιθανές αρνητικές επιπτώσεις για τη δημόσια υγεία, υπογράμμισαν σχετικά. Αναλυτικές παρουσιάσεις για το θέμα πραγματοποίησαν οι κ.κ. Κώστας Αθανασάκης, Μιχάλης Τουμπής, Martin Dockrell και Δημήτρης Ρίχτερ. 

Τη δεύτερη ημέρα του συνεδρίου έγιναν προφορικές ανακοινώσεις επιστημονικών και ερευνητικών δεδομένων που είχαν υποβληθεί στην Επιστημονική Επιτροπή από ομάδες ελληνικών πανεπιστημίων (Πατρών, Ε.Κ.Π.Α., Ε.Σ.Δ.Υ.) αλλά και από ερευνητικά τμήματα της βιομηχανίας (British American Tobacco R&D Centre, Juul Labs, PMI Science). Παρουσιάστηκαν επιδημιολογικά δεδομένα, αξιολόγηση βιολογικών δεικτών, εργαστηριακές μελέτες, αποτελέσματα μελετών για τη διακοπή του καπνίσματος, αλλά και κλινική αξιολόγηση της μείωσης της βλάβης από το κάπνισμα. Ειδικότερα μελέτες για τη χρήση των εναλλακτικών καπνικών προϊόντων στη διακοπή του καπνίσματος όταν αρκετές άλλες παρεμβάσεις έχουν αποτύχει, παρουσίασε ο κ. Ιγνάτιος Οικονομίδης, Αναπλ. Καθηγητής, Β΄ Πανεπιστημιακή Καρδιολογική Κλινική, Νοσοκομείο «Αττικόν». Επίσης, ο Francesco Sergio, πνευμονολόγος, Medical Director, Philip Morris International, παρουσίασε εργαστηριακά και κλινικά δεδομένα σχετικά με την αναπνευστική λειτουργία τα οποία δείχνουν μικρότερη επιδείνωση της πνευμονικής λειτουργίας με τον χρόνο, όταν ένας καπνιστής υιοθετήσει τη χρήση συστήματος θερμαινόμενου καπνού (THS).

Στο συνέδριο, ιατροί διαφορετικών ειδικοτήτων παρουσίασαν τις προσεγγίσεις τους για τον Έλεγχο και τη Διακοπή του καπνίσματος στο πλαίσιο των ειδικών κλινικών διακοπής, για την αντιμετώπιση ασθενών με καρδιολογικά και αναπνευστικά προβλήματα, αλλά και υπερηλίκων καπνιστών. Επίσης, πραγματοποιήθηκαν συζητήσεις με θέμα την κλινική εμπειρία από τη διακοπή του καπνίσματος, αλλά και για το θέμα βιοηθικής που συνιστά η στρατηγική «μείωσης της βλάβης» στο κάπνισμα, πώς να μεγιστοποιήσουμε τα οφέλη για τους καπνιστές, ελαχιστοποιώντας τους δυνητικούς κινδύνους για τους νέους. 
Η Οργανωτική Επιτροπή του συνεδρίου συνέταξε με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Κατά του Καπνίσματος, 31 Μαΐου, Διακήρυξη με τίτλο «Η διακοπή του καπνίσματος είναι ένα από τα αποτελεσματικότερα μέτρα δημόσιας υγείας και η μείωση της βλάβης από το κάπνισμα μπορεί να αποτελέσει συμπληρωματική λύση στον έλεγχο του καπνίσματος», την οποία έθεσε σε διαβούλευση στους ομιλητές και τους συμμετέχοντες με σκοπό να συγκεντρώσει τη μέγιστη συναίνεση.