Θανάσης Δρίτσας: Πώς να γιατρεύουμε σώμα και ψυχή

Συνέντευξη στη Σοφία Νέτα

Ο Θανάσης Δρίτσας, MD, FESC, Καρδιολόγος στο Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο, είναι παράλληλα και συνθέτης, πρωτοπόρος στις κλινικές εφαρμογές και την έρευνα στο αντικείμενο των εφαρμογών της μουσικής στην ιατρική, δημιουργός της ομάδας εργασίας Ψυχοκοινωνικής Καρδιολογίας & Ποιότητας Ζωής της Ελληνικής Καρδιολογικής Εταιρείας.

Σύμφωνα με τον κ. Δρίτσα κάθε ασθενής πρέπει να εξετάζεται από το γιατρό και ως αυτόνομη προσωπικότητα, σε μία ολιστική αντιμετώπιση του προβλήματός του:

Ποιός είναι τελικά ο σύγχρονος ρόλος του γιατρού σήμερα και πώς επηρεάζει το ρόλο του γιατρού η ανάπτυξη της νέας βιοιατρικής τεχνολογίας;

Ο κλινικός γιατρός έχει απωλέσει πλέον τις επικοινωνιακές του ιδιότητες. Το μεγάλο πρόβλημα είναι η επικοινωνία γιατρού-ασθενή και η επικοινωνία αυτή είναι κάτι το οποίο δεν διδάσκεται στις ιατρικές σχολές συστηματικά. Οι γιατροί δεν ρωτούν, δεν εξετάζουν, δεν βάζουν τα χέρια τους πάνω στον άρρωστο, δεν ακούν καθόλου τον άρρωστο.

Διακόπτουν την διήγηση του ασθενή και βιάζονται να παραγγείλουν παρακλινικές εξετάσεις για να καταλήξουν σε μια διάγνωση.

Στη χώρα μας, η εκπαίδευση των γιατρών είναι εξαιρετικά ανομοιογενής και γίνεται με έλλειψη κατευθυντηρίων οδηγιών και χωρίς σαφείς στόχους, γεγονός το οποίο συμβάλλει σε περαιτέρω επιδείνωση της επικοινωνίας γιατρού ασθενούς.

Επίσης, η πληθώρα των γιατρών στην Ελλάδα συμβάλλει στην ταλαιπωρία των ασθενών με παραγγελία άχρηστων εξετάσεων σε άτομα με ασήμαντα προβλήματα υγείας στα πλαίσια εμπορικής εκμετάλλευσης από κυκλώματα πολλαπλών ειδικοτήτων, αυτό που απλά εκφράζει ο λαός με τη φράση ‘από τον Άννα στον Καιάφα’.

Ο κλινικός γιατρός υποβαθμίζεται ως ‘πρόσωπο’ αν θέσει το ρόλο του απόλυτα στην υπηρεσία της τεχνολογίας και σταματήσει να επικοινωνεί με τον άρρωστο. Ο γιατρός πρέπει να θεραπεύσει τον συγκεκριμένο ασθενή και όχι την ασθένεια.

Οι γιατροί πρέπει να ξαναβρούν μέσα τους το ρόλο του θεραπευτή (healer) που προσεγγίζει τον άρρωστο συνολικά, όπως ακριβώς το έθεσε και ο Ιπποκράτης. Η τεχνολογία είναι εκεί για να συμπληρώνει την ιατρική πράξη και όχι να την υποκαθιστά.

Την μεγαλύτερη σημασία πάνω από όλα έχουν οι προθέσεις, οι επιλογές και η ελεύθερη βούληση των ασθενών μας.

Στην υποβάθμιση του ρόλου του γιατρού και στην προβληματική επικοινωνία του με τον άρρωστο έχει συνεισφέρει και η κακή γενική παιδεία των σημερινών νέων γιατρών, με εξαιρέσεις πάντα, οι οποίοι στρέφονται νωρίς σε πολύ εξειδικευμένα αντικείμενα και έτσι χάνουν το δάσος χάριν του δέντρου.

Η γλώσσα και το λεξιλόγιό τους είναι πολύ φτωχό και στον γραπτό και στον προφορικό λόγο και αυτό παραβλάπτει και την επικοινωνία με τον άρρωστο που πολλές φορές είναι άτεχνη, συντομότατη και στοιχειώδης. Μην ξεχνάμε ότι η κλινική ιατρική είναι και τέχνη και ένα μεγάλο μέρος της επιτυχίας της θεραπείας βασίζεται στο χτίσιμο της εμπιστοσύνης γιατρού- ασθενούς.

Ο γιατρός πρέπει να είναι θεραπευτικός και ως πρόσωπο. Είναι εξαιρετικά άστοχο να επιλέγονται αυτοί που θα γίνουν κλινικοί γιατροί με βάση την επίδοση σε μαθήματα των πανελλήνιων εξετάσεων. Τα πιο σημαντικά στοιχεία για επιτυχή επιλογή αυτών που θα γίνουν γιατροί πρέπει να είναι η αγάπη στον πάσχοντα άνθρωπο, η υπομονή και η επιμέλεια λόγω της μεγάλης διάρκειας των σπουδών και η επικοινωνιακή προσωπικότητα.

Ποιός είναι ο ρόλος της μουσικής και της μουσικοθεραπείας στην ιατρική σήμερα;

Η μουσικοθεραπεία σήμερα είναι μια παγκόσμια αποδεκτή επιστήμη ως συμπλήρωμα της κλασσικής ιατρικής. Χρησιμοποιείται στο νοσοκομείο αλλά και σε ατομική βάση στο σπίτι. Η χρήση της μουσικής βοηθάει ιδιαίτερα ομάδες ασθενών που έχουν μεγάλο στρες, όπως ασθενείς που νοσηλεύονται σε μονάδες εντατικής θεραπείας, μονάδες νεογνών και πρόωρων βρεφών, μονάδες παρηγορητικής φροντίδας και ασθενείς με καρκίνο τελικού σταδίου.

Η μουσική μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως υποκατάστατο αναισθησίας για την ανακούφιση του πόνου κατά τη διάρκεια χειρουργικών επεμβάσεων. Στις ΗΠΑ, η μουσικοθεραπεία ξεκίνησε δειλά-δειλά στο τέλος της δεκαετίας του ’50 και σήμερα στα περισσότερα νοσοκομεία των ΗΠΑ εργάζονται μουσικοθεραπευτές και μάλιστα με εξιδικεύσεις κατά ιατρική ειδικότητα.

Η σύγχρονη απεικονιστική τεχνολογία του εγκεφάλου (PET SCAN) έχει βοηθήσει στην κατανόηση της αντίληψης της μουσικής και του μουσικού συναισθήματος από τον ανθρώπινο εγκέφαλο, έτσι ώστε να έχουν αποσαφηνισθεί τα νευρικά δίκτυα, τα οποία σχετίζονται με την αντίληψη και την αναπαραγωγή της μουσικής σε σχέση π.χ με τον λόγο ή τον μη μουσικό ήχο.

Οι περισσότεροι νευροεπιστήμονες συνηγορούν στο συμπέρασμα ότι η μουσική αντίληψη και η μουσική έκφραση αποτελούν ξεχωριστό γνώρισμα του ανθρώπινου είδους, το οποίο βοήθησε ουσιαστικά και στην εξέλιξη του είδους. Αυτό αποτελεί και μια δικαίωση της αρχαίας ελληνικής σοφίας σήμερα (Πλάτων, Αριστοτέλης, Ιπποκράτης) που πίστευε στον ιερό ρόλο και τη θεραπευτική αξία της μουσικής.

Ο Ιπποκράτης χρησιμοποιούσε συστηματικά μουσική στα Αρχαία Ασκληπιεία. Μέσα από τη μουσική ο γιατρός απευθύνεται και θεραπεύει τον ασθενή ως ‘πρόσωπο’ και κρατά πάλι στα χέρια την Ορφική λύρα όπως και οι αρχαίοι γιατροί.

Εξάλλου, ο Ορφέας όπως και ο Απόλλων είναι σύμβολα ιατρών και μουσικών που επιστρατεύουν την θεραπευτική δύναμη της μουσικής.

Αναφέρεται πολύ συχνά τελευταία ότι η ψυχική διάθεση και η συναισθηματική μας κατάσταση αντανακλούν στη σωματική μας υγεία, ιδιαίτερα στο καρδιαγγειακό μας σύστημα. Πόσο αλήθεια είναι αυτό;

Γνωρίζουμε σήμερα ότι το στρες, ιδιαίτερα το εργασιακό, η κατάθλιψη, η κρυμμένη επιθετικότητα, η θυμώδης προσωπικότητα αυξάνουν πολύ την πιθανότητα να πάθουμε στεφανιαία νόσο. Και αυτά τα ψυχοκοινωνικά χαρακτηριστικά αποτελούν ανεξάρτητους παράγοντες κινδύνου πέραν των κλασσικών που όλοι γνωρίζουμε, όπως π.χ η υψηλή χοληστερόλη, το κάπνισμα, ο διαβήτης, η υπέρταση.

Σε αυτά όλα θα πρέπει να προστεθεί και η κοινωνική-οικονομική ανισότητα. Το άνοιγμα δηλαδή της ψαλίδας που συμβαίνει τώρα στις αναπτυσσόμενες χώρες αλλά και σε ΗΠΑ-Ευρώπη επιβαρύνει την υγεία του καρδιαγγειακού συστήματος των φτωχότερων τάξεων.

Οι μαχόμενες τάξεις για το μεροκάματο παθαίνουν πιο συχνά έμφραγμα σήμερα παρά πριν από τον πόλεμο.

Πριν από τον πόλεμο πάθαιναν έμφραγμα πιο συχνά οι πλουσιότερες τάξεις, ίσως γιατί ακολουθούσαν τότε ένα διαιτολόγιο πιο πλούσιο σε λιπαρά σε σχέση με τις φτωχές τάξεις που έτρωγαν τότε περισσότερα φρούτα και λαχανικά. Οι πλουσιότερες τάξεις σήμερα έχουν λιγότερο εργασιακό στρες και γενικά κάνουν καλύτερη πρόληψη –πχ καπνίζουν λιγότερο και ασκούνται περισσότερο-σε σχέση με τους φτωχότερους.

Αυτό μπορεί να οφείλεται και στο υψηλότερο μορφωτικό επίπεδο που εξασφαλίζει το υψηλότερο εισόδημα. Ακόμη, η ανάπτυξη κατάθλιψης σε ασθενείς μετά από έμφραγμα του μυοκαρδίου αυξάνει σημαντικά την μελλοντική θνητότητα από στεφανιαία νόσο και την πιθανότητα νέου εμφράγματος.

Η κατάθλιψη, δυστυχώς, αναμένεται ότι θα αποτελέσει ένα πολύ σημαντικό πρόβλημα υγείας στα επόμενα 50 χρόνια.

Ποιες είναι οι σκέψεις σας και οι συμβουλές για το μέλλον;

Δεν είμαι αισιόδοξος για το μέλλον του πλανήτη και το περιβάλλον. Πρέπει όλοι να εργασθούμε άμεσα βάζοντας ο καθένας το λιθαράκι του πάνω στο οικολογικό ζήτημα. Με απογοητεύει το γεγονός ότι επιδεινώνονται οι κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες στα πλαίσια της επικράτησης-δυστυχώς-της ιδέας ότι η υγεία δεν είναι κοινωνικό αγαθό αλλά αποτέλεσμα μόνο ιδιωτικής φροντίδας.

Δυστυχώς, αυτή τη στιγμή τείνει να επικρατήσει η αμερικανική κοσμοθεωρία για την υγεία. Δηλαδή θα επιβιώσουν όσοι έχουν χρήματα και οι υπόλοιποι ή θα πεθάνουν η θα ζήσουν με μεγάλα προβλήματα υγείας. Νομίζω ότι αυτό το κερδοσκοπικής έμπνευσης μοντέλο είναι το ίδιο που θα καταστρέψει τον πλανήτη και τη φύση γύρω μας.

Οφείλεται στην αποθέωση του ‘ατομικισμού’ και στην προτεραιότητα των ατομικών αξιών σε σχέση με τις κοινωνικές, αποτέλεσμα της έξαψης του φιλελευθερισμού. Όμως, επειδή ο άνθρωπος είναι ευφυής αλλά όχι σοφός, το μοντέλο αυτό είναι επικίνδυνο όχι μόνο για την υγεία και την επιβίωση του ανθρώπου αλλά όλων των εμβίων όντων στον πλανήτη γη.

Κατά τα άλλα, κάποιες οδηγίες για καλύτερη πρόληψη στο μέλλον, πιστεύω είναι οι παρακάτω: αισιόδοξη σκέψη, δημιουργική στάση ζωής, περισσότερο τραγούδι και χορός, περισσότερα φρούτα και λαχανικά, λιγότερο αυτοκίνητο και περισσότερο ποδήλατο, μεγαλύτερη χρήση σε μέσα μαζικής μετακίνησης, πολύ περπάτημα, γεύματα σε μικρό πιάτο, να βλέπουμε συχνά τους ανθρώπους που αγαπάμε, κατάργηση πιστωτικών καρτών, κίνηση και αγορές με μετρητά και ότι έχει η τσέπη μας, επιστροφή σε κατανάλωση λίγων και απαραίτητων, στροφή σε πνευματικές αξίες, βιβλία, διάβασμα, καλλιτεχνική δραστηριότητα, περισσότερο ελεύθερο χρόνο με τα παιδιά και τους ανθρώπους μας.

Η ποιότητα ζωής μας σήμερα κρίνεται από τον ελεύθερο χρόνο μας. Όλα αυτά μειώνουν το στρες και τους ψυχοκοινωνικούς παράγοντες που αναφέραμε πριν και βελτιώνουν την υγεία μας. Και πάνω από όλα, όσο λιγότερα χρέη και δεσμεύσεις έχουμε, τόσο περισσότερο ελεύθεροι άνθρωποι είμαστε.

Και όταν είμαστε και νιώθουμε ελεύθεροι, τότε θα είμαστε και υγιείς.