Συσχέτιση της παχυσαρκίας με την καρκινογένεση

Ηλίας Αθανασιάδης, Ογκολόγος, Διευθυντής Ογκολογικής Κλινικής του ΜΗΤΕΡΑ

Οι σύγχρονες κοινωνίες πλήρωσαν βαρύ τίμημα στο δεύτερο ήμισυ του 20ού αιώνα με την εκρηκτική εξάπλωση της συνήθειας του καπνίσματος, που οδήγησε σε δραματική αύξηση των θανάτων από καρκίνους πνεύμονος, λάρυγγος, ουροθηλίου, σε συνδυασμό με την επιβάρυνση σε καρδιαγγειακά νοσήματα. Φαίνεται ότι με την επιτυχή αντιμετώπιση αυτής της επιδημίας, η παχυσαρκία εμφανίζεται ως η επόμενη απειλή για απώλειες ζωής από καρκίνους για τις κοινωνίες. Είναι πράγματι εντυπωσιακό ότι τα στατιστικά δεδομένα συνδέουν την παχυσαρκία με αναλογική αύξηση σχεδόν για όλους τους καρκίνους που μελετήθηκαν ξεχωριστά, με εξαίρεση τον καρκίνο πνεύμονος και τις αιματολογικές κακοήθειες. Τα επιδημιολογικά δεδομένα υποστηρίζονται από βιολογικά δεδομένα, που θα αναλυθούν στη συνέχεια και τοποθετούν την παχυσαρκία ως σημαντικό κίνδυνο καρκινογένεσης με εξελισσόμενο δυναμισμό.

Τα αποδεικτικά στοιχεία προέρχονται από αναδρομικές επιδημιολογικές μελέτες που συνδέουν την παχυσαρκία με μεγαλύτερη συχνότητα και θνητότητα από καρκίνο. Ο καρκίνος του ενδομητρίου εμφανίζει την ισχυρότερη συσχέτιση με την παχυσαρκία, η επιβάρυνση δε γίνεται γραμμικά αυξανόμενη σε σχέση με τον δείκτη μάζας σώματος.

Ακόμα κι αν τα αποτελέσματα ποικίλλουν ανάλογα με τη μεθοδολογία καταγραφής και τον πληθυσμό της μελέτης, φαίνεται ότι οι καρκίνοι του μαστού, του ήπατος, του στομάχου, του προστάτη, της χοληδόχου κύστεως και του παχέος εντέρου παρουσιάζουν σταθερή συσχέτιση με αυξημένο κίνδυνο θανάτου μεταξύ 10% και 20% για κάθε συγκεκριμένη κακοήθεια που μελετήθηκε. Σε προοπτική μελέτη 900.000 ατόμων, που σχεδιάστηκε και εκτελέστηκε από την American Cancer Society με συγκεκριμένα και αυστηρά μεθοδολογικά κριτήρια, υπολογίστηκε ότι η παχυσαρκία ευθύνεται για το 14% των θανάτων σε άνδρες και 20% των θανάτων σε γυναίκες με αυξημένο κίνδυνο για σχεδόν όλες τις πρωτοπαθείς εστίες.

Είναι εντυπωσιακό ότι για την ακραία παχυσαρκία με δείκτη μάζας σώματος (ΒΜΙ) μεγαλύτερο του 40, η αύξηση των θανάτων συνολικά είναι 52% για τους άνδρες και 62% για τις γυναίκες. Τα στοιχεία αυτά είναι υπεραρκετά για να αποδείξουν την αιτιολογική συσχέτιση της παχυσαρκίας με τον καρκίνο και την αναδεικνύουν σε καίριο πρόβλημα δημόσιας υγείας και απειλή για το μέλλον, ειδικά για τις αναπτυσσόμενες και φτωχότερες κοινωνίες, που κινδυνεύουν να πληρώσουν το ακριβότερο τίμημα.

Το ενδιαφέρον είναι υψηλό και για τους ασθενείς που έχουν επιβιώσει κερδίζοντας τη μάχη με τον καρκίνο και επιβαρύνονται με υψηλά ποσοστά εξελισσόμενης παχυσαρκίας και καθιστικής ζωής, με χαμηλή επίδοση σε αθλητική σωματική άσκηση. Τα ανωτέρω έχουν συνδεθεί με υψηλότερα ποσοστά υποτροπής και μειωμένη επιβίωση. Ο προστατευτικός ρόλος της διατήρησης φυσιολογικού βάρους και σταθερής σωματικής άσκησης έχει αποδειχθεί για τον καρκίνο του μαστού ανεξαρτήτως ορμονοεξάρτησης και για τον καρκίνο του παχέος εντέρου. Η παρέμβαση αυτή, με τροποποίηση του τρόπου ζωής και υιοθέτηση υγιεινής διατροφής και άσκησης, αποτελεί καθιερωμένη θεραπευτική παρέμβαση σε ανθρώπους που κατέστησαν ελεύθεροι νόσου με επιτυχή θεραπεία του καρκίνου.

Η διερεύνηση της υποκείμενης βιολογίας στην αιτιολογική συσχέτιση της παχυσαρκίας με τον καρκίνο έχει αναδείξει ενδιαφέροντες μηχανισμούς που ενισχύουν τα επιδημιολογικά δεδομένα που παρουσιάσαμε. Ακόμα κι αν δεν έχουν απολύτως διευκρινιστεί οι υποκείμενοι μηχανισμοί, υπάρχουν ενδιαφέρουσες συσχετίσεις που υποστηρίζουν την αλλαγή του λιπώδους ιστού σε καρκινογόνο περιβάλλον όταν η άθροιση λίπους οδηγεί σε απώλεια της ομοιοστασίας και τροποποιήσεις που ευνοούν την καρκινογένεση.

Οι μηχανισμοί που έχουν αναλυθεί είναι οι ακόλουθοι:

• Αυξημένα επίπεδα ινσουλίνης και υπερέκφραση του IGFR-1 επί παχυσαρκίας.
• Υψηλά επίπεδα ενδοϊστικών οιστρογόνων που συνδέονται με καρκίνους του μαστού και ενδομητρίου.
• Διατήρηση υψηλών δεικτών χρόνιας φλεγμονής εντός του λιπώδους ιστού σε έδαφος παχυσαρκίας. Η χρόνια φλεγμονή ενοχοποιείται επίσημα ως μηχανισμός καρκινογένεσης.
• Επαναπρογραμματισμός του λιπώδους ιστού σε μη ελεγχόμενη άθροιση λίπους. Αυτό συνεπάγεται αύξηση της λεπτίνης, ελάττωση της αντιπονεκτίνης, δημιουργία μικροπεριβάλλοντος που ευνοεί την καρκινογένεση.
• Απώλεια μηχανισμών ανοσοεπιτήρησης.
• Ενεργοποίηση μονοπατιών καρκινογένεσης, όπως το Pi3K-AKT-mTOR, JAK-STAT, NFK-B.

Η ογκολογική κοινότητα έχει έγκαιρα διακρίνει τους συγκεκριμένους κινδύνους από τη ριζική αλλαγή στη διατροφή και τον σύγχρονο τρόπο ζωής που οδηγεί στην επιδημία της παχυσαρκίας, με όλες τις επιπτώσεις στην ποιότητα ζωής, λειτουργικότητα και νοσηρότητα γενικά. Ειδικά για το κόστος της παχυσαρκίας σχετικά με τον καρκίνο, διατρέχουμε τον κίνδυνο να αναδειχθεί η παχυσαρκία μετά το κάπνισμα στη δεύτερη καταστροφή του 20ού αιώνα για τις ανθρώπινες κοινωνίες. Η ενημέρωση του κοινού και η έγκαιρη ευαισθητοποίηση αποτελούν ευθύνη της ιατρικής κοινότητας και η προσαρμογή σε επίπεδο πολιτικής δημόσιας υγείας είναι καίρια. Επιπλέον, οι επιστημονικές εξελίξεις δημιουργούν ενθουσιασμό και προσδοκίες να απαλλαγούν οι κοινωνίες από το βάρος και τις απώλειες ζωής από καρκίνο στη μορφή που τη γνωρίζουμε μέχρι σήμερα.