Διαταραχές περιόδου: Τα προβλήματα του γυναικείου κύκλου

Του Δημητρίου Μπιλάλη MBBCh MMedSc CCST FRCOG, Μαιευτήρα – Χειρουργού Γυναικολόγο, Διαπιστευμένου Ακόλουθου του Βασιλικού Κολεγίου Μαιευτήρων Γυναικολόγων της Μεγάλης Βρετανίας, με εξειδίκευση στην Αναπαραγωγική Ιατρική

Ο έμμηνος κύκλος, είναι μία σειρά από αλλαγές στο σώμα της γυναίκας, οι οποίες συμβαίνουν με σκοπό την προετοιμασία της για το ενδεχόμενο εγκυμοσύνης. Έτσι λοιπόν, κάθε μήνα, μία από τις δύο ωοθήκες απελευθερώνει ένα ώριμο ωάριο με σκοπό τη γονιμοποίηση, με μία σύνθετη διαδικασία που ονομάζεται ωοθυλακιορρηξία.

Παράλληλα, μία ομάδα ειδικών ορμονών αναπαραγωγής, προετοιμάζει τη μήτρα για πιθανή εμφύτευση του εμβρύου και εγκυμοσύνη. Στην περίπτωση που το ωάριο δε γονιμοποιηθεί ή δεν υπάρξει εμφύτευση του εμβρύου στη μήτρα, το εσωτερικό τοίχωμα της μήτρας (ενδομήτριο) απορρίπτεται μέσω του κόλπου. Αυτό ακριβώς είναι η έμμηνος ρύση ή απλά περίοδος.

Ο φυσιολογικός έμμηνος κύκλος αποτελεί σημαντική προυπόθεση σωματικής αλλά και ψυχικής υγείας για κάθε γυναίκα αναπαραγωγικής ηλικίας. Οποιαδήποτε διαταραχή της ομαλής λειτουργίας του αναπαραγωγικού συστήματος, μπορεί να επηρεάσει σημαντικά την ικανότητα μιας γυναίκας να λειτουργήσει όπως θα ήθελε στη καθημερινότητα της. Επιπλέον, η πιο σοβαρή αρνητική επίπτωση των διαταραχών κύκλου, είναι η υπογονιμότητα.

Τι πρέπει να γνωρίζει κάθε γυναίκα για τον έμμηνο κύκλο της

Η αρχή της εμμήνου ρύσεως (εμμηναρχή) που σηματοδοτεί το πέρασμα ενός κοριτσιού στην εφηβεία και την αρχή της γόνιμης φάσης της ζωής της ως γυναίκα, αναμένεται να συμβεί ανάμεσα στα 9 με 16 έτη, με πάνω από το 50% των κοριτσιών να έχουν μπει στην εφηβεία μέχρι την ηλικία των 13 ετών. Μετά τη σταθεροποίηση του έμμηνου κύκλου, και έως τη στιγμή που μία γυναίκα θα εισέλθει στην κλιμακτήριο και την εμμηνόπαυση, ο κύκλος της θα επαναλαμβάνεται φυσιολογικά κάθε 21 με 35 ημέρες με μία μέση διάρκεια 28 ημερών.

Ως πρώτη ημέρα κάθε κύκλου ορίζεται η πρώτη ημέρα της εμμήνου ρύσεως, όταν δηλαδή η γυναίκα έχει κανονική ροή αίματος. Η ωορρηξία πραγματοποιείται την 14η ημέρα ενός κύκλου 28 ημερών ή 14 ημέρες πριν την έλευση της επόμενης περιόδου σε ένα κύκλο μεγαλύτερης διάρκειας, πχ τη 17η ημέρα σε ένα κύκλο 31 ημερών. Η περίοδος μπορεί να διαρκέσει από 2 έως 7-8 ημέρες, με μία μέση διάρκεια 3 έως 5 ημέρες. Το αίμα που απορρίπτεται κατά τη διάρκεια της εμμήνου ρύσεως ποικίλει σε ποσότητα από γυναίκα σε γυναίκα, με τη μέση ποσότητα του αίματος που χάνεται κατά τη διάρκεια μιας περιόδου να είναι 30-40 ml, με 9 στις 10 γυναίκες να χάνουν λιγότερο από 60 με 80 ml.

Διαταραχές Κύκλου: Τι είναι φυσιολογικό και τι όχι

Σε πολλές γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας είναι αναμενόμενο ο έμμηνος κύκλος τους να εμφανίσει κάποια διαταραχή. Δηλαδή, η περίοδος τους να έρθει νωρίτερα ή αργότερα από το φυσιολογικό, να επαναληφθεί δύο φορές τον ίδιο μήνα ή και καθόλου. Επίσης μπορεί η περίοδος αυτή να διαρκέσει λιγότερες ή περισσότερες ημέρες και η ποσότητα ή ακόμα και το χρώμα του αίματος να είναι πολύ διαφορετικά από το φυσιολογικό.

Έτσι λοιπόν, τουλάχιστον ένα 30% των γυναικών αναπαραγωγικής ηλικίας αναμένεται να βιώσουν μία διαταραχή στον κύκλο τους από καιρό σε καιρό, και στις περισσότερες περιτώσεις αυτό δεν είναι επικίνδυνο. Είναι όμως πολύ σημαντικό να διερευνήσουμε σωστά τι προκαλεί την εκάστοτε διαταραχή ώστε να λάβουμε τα απαραίτητα μέτρα και να προστατέψουμε τη γυναίκα από άλλα λιγότερο ή περισσότερο σημαντικά προβλήματα υγείας.

Ας δούμε όμως πιο συγκεκριμένα, τι εννούμε με τον όρο διαταραχή κύκλου. Πρόκειται για μία σειρά από διαφορετικά συμπτώματα ή καταστάσεις τα οποία μάλιστα μπορεί και να συνυπάρχουν. Έτσι λοιπόν αναφερόμαστε σε διαταραχές ή ανωμαλίες κύκλου όταν:

• Η περίοδος έρχεται νωρίτερα από 21 ημέρες η αργότερα από 35 ημέρες ή και χάνεται για δύο ή και τρεις κύκλους στη σειρά. Επίσης μπορεί να εμφανίζεται σπάνια (ολιγοαμηνόρροια) ή και να απουσιάζει εντελώς (αμηνόρροια), πριν από τη χρονική περίοδο που η γυναίκα αναμένεται να εισέλθει στην εμμηνόπαυση.
• Η έμμηνος ρύση είναι πολύ διαφορετική, βαρύτερη ή ελαφρύτερη από το συνηθισμένο, μεγαλύτερης διάρκειας από 7 ημέρες και μπορεί να συνοδεύεται από περιοριστικά για την καθημερινότητα συμπτώματα όπως πόνος, κράμπες, ναυτία, ζάλη, αδυναμία ή και τάση για έμετο (δυσμηνόρροια).
• Εμφανίζεται ήπια αιμορραγία ή κηλίδες αίματος ανάμεσα στις περιόδους ή/ και το φαινόμενο αυτό ξεκινάει περίπου στην ωορρηξία και συνεχίζεται μέχρι να έρθει «κανονικά» η περίοδος.
• Εμφανίζεται αιμορραγία ή κηλίδες αίματος, αφού η γυναίκα έχει εισέλθει στην εμμηνόπαυση ή μετά τη σεξουαλική επαφή

Τα συχνότερα αίτια διαταραχής ενός κύκλου

Μερικές από τις πιο κοινές αιτίες , άλλες απλές άλλες πιο σύνθετες, που μπορεί να προκαλέσουν διαταραχή στον έμμηνο κύκλο είναι οι παρακάτω:

• Εγκυμοσύνη: Μετά την επιτυχημένη εμφύτευση του εμβρύου στη μήτρα, που σηματοδοτεί και την έναρξη της εγκυμοσύνης, το γυναικείο σώμα παράγει συγκεκριμένες ορμόνες που εμποδίζουν την έμμηνο ρύση να συμβεί. Σε ορισμένες όμως περιπτώσεις , ακόμα και αν υπάρχει εγκυμοσύνη, μπορεί η γυναίκα να έχει στην αρχή μία πιο ελαφριά ή διαφορετική περίοδο. Για το λόγο αυτό, εάν υπάρχει υποψία εγκυμοσύνης, η γυναίκα πρέπει άμεσα να ενημερώσει το γιατρό της. Κυρίως, για την πιθανότητα σοβαρών επιπλοκών που συνδέονται με την εγκυμοσύνη, συμπεριλαμβανομένης της αποβολής ή μίας έκτοπης/εξωμητρίου κύησης, όπου το έμβρυο εμφυτεύεται έξω από την μήτρα, για παράδειγμα σε μία από τις δύο σάλπιγγες.
• Σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών (PCOS): Μία σημαντική πάθηση που αφορά περίπου το 15% των γυναικών αναπαραγωγικής ηλικίας. Αυτή η πάθηση, σχετίζεται με τη δημιουργία μικροσκοπικών κύστεων στις ωοθήκες, κυρίως στην περιφέρεια τους, και τη διαταραχή του φαινομένου της ωοθυλακιορρηξίας. Στο σύνδρομο των πολυκυστικών ωοθηκών (PCOS), οι ωοθήκες παράγουν μεγάλες ποσότητες ανδρικών ορμονών (ανδρογόνων). Τα υψηλά επίπεδα των ανδρογόνων εμποδίζουν τα ωάρια να ωριμάσουν φυσιολογικά και έτσι αναστέλλεται η ωορρηξία. Ως αποτέλεσμα η περίοδος δεν εμφανίζεται. Οι γυναίκες που πάσχουν από το σύνδρομο των πολυκυστικών ωοθηκών συνήθως έχουν σημαντικές διαταραχές κύκλου, είναι συνήθως παχύσαρκες και εμφανίζουν υπερτρίχωση. Το σύνδρομο των πολυκυστικών ωοθηκών μπορεί να προκαλέσει υπογονιμότητα και να αυξήσει το ρίσκο εμφάνισης διαβήτη και καρδιοπάθειας. Γι’ αυτό είναι πολύ σημαντική η έγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπιση του.
• Κύστεις ωοθηκών: Κάποιες φορές συμβαίνει, ακόμα και σε γυναίκες με φυσιολογικό ορμονικό προφίλ και μορφολογία ωοθηκών, κάποιο ωοθυλάκιο να μην σπάσει τη χρονική στιγμή της ωορρηξίας και να δημιουργήσει μια κύστη. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα, αν και όχι πάντα, τη διαταραχή του κύκλου στο σύνολο του.
• Στρες: Το χρόνιο στρες ή ένα δυσάρεστο ξαφνικό συμβάν που προκαλεί σοκ στον οργανισμό μπορεί να έχει πολύ αρνητικές επιπτώσεις στον κύκλο μιας γυναίκας. Όμως χρειάζεται προσοχή. Δεν πρέπει σε καμία περίπτωση κάθε διαταραχή να αποδίδεται στο στρες, μπορεί να υπάρχουν άλλοι λόγοι, ακόμα πιο σοβαροί. Απαιτείται προσοχή και καλή συνεργασία με το γυναικολόγο ή/και ενδοκρινολόγο για να αποκλειστούν πιο σύνθετα ιατρικά προβλήματα, πχ πρόωρη εμμηνόπαυση ή προβλήματα του θυροειδή.
• Εξαντλητική δίαιτα η/και άσκηση: η έντονη καθημερινή άσκηση (αφορά αθλήτριες που κάνουν πρωταθλητισμό) καθώς και οι εξαντλητικές, ανθυγιεινές δίαιτες, ιδιαίτερα όταν συνυπάρχει κάποια τροφική διαταραχή ή ασθένεια που οδηγεί σε χαμηλό δείκτη σωματικής μάζας, είναι δυνατόν να προκαλέσουν διαταραχές στην ωορρηξία καθώς και να μεταβάλλουν τη ποσότητα και τη διάρκεια της περιόδου.
• Το αντισυλληπτικό χάπι : Το ορμονικό αυτό σκεύασμα μπορεί να μειώσει σημαντικά μετά από κάποιους μήνες χρήσης την ποσότητα του αίματος που απορρίπτεται με κάθε περίοδο, να κάνει δηλαδή την περιόδο ελαφρύτερη. Για το λόγο αυτό είναι μία καλή επιλογή, εφόσον δεν υπάρχει αντένδειξη, σε γυναίκες με πολύ βαριές περιόδους. Σε κάποιες γυναίκες, η μακρόχρονη χρήση του μπορεί να προκαλέσει φυσιολογικές αλλαγές στο μήκος του κύκλου ή και καθόλου περίοδο.
• Ασθένειες: Οποιαδήποτε παθολογική κατάσταση που σχετίζεται με το θυρεοειδή αδένα και την ανώμαλη παραγωγή των θυροειδικών ορμονών (ύπο/ύπερ-θυροειδισμός ή θυροειδίτιδες) μπορεί να προκαλέσει σοβαρές διαταραχές στον κύκλο. Άλλες ιατρικές παθήσεις, εξίσου σοβαρές, που μπορεί να επηρεάσουν την ομαλότητα του κύκλου σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, είναι ο σακχαρώδης διαβήτης, η ενδομητρίωση, οι πολύποδες και τα ινομυώματα, ο καρκίνος της μήτρας ή ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας, η αναιμία ή άλλες αιμορραγικές διαταραχές, καθώς και ανωμαλίες της υπόφυσης.
• Ηλικία, Εφηβεία και Εμμηνόπαυση: Μία εξαιρετικά σημαντική παράμετρος. Λίγο μετά την εμμηναρχή και στα πρώτα χρόνια της εφηβείας, μπορεί να χρειαστεί μεγάλο χρονικό διάστημα, μήνες ή ακόμα και χρόνια, πριν τελικά ο κύκλος σταθεροποιηθεί. Επίσης, σημαντικές διαταραχές κύκλου μπορεί να βιώσει μία γυναίκα που βρίσκεται στην κλιμακτήριο. Η κλιμακτήριος είναι η χρονική περίοδος που προηγείται της εμμηνόπαυσης, δηλαδή του οριστικού τέλους της εμμηνορυσίας. Η κλιμακτήριος μπορεί να διαρκέσει από 2 έως και 8-10 χρόνια. Και αυτό είναι πολύ σημαντικό να γίνει αντιληπτό από κάθε γυναίκα. Κατά τη διάρκεια της κλιμακτηρίου μία γυναίκα μπορεί να χάνει εξολοκλήρου την περίοδο της, να έχει πολύ ελαφριές, σχεδόν ανύπαρκτες περιόδους ή πολύ βαριές περιόδους. 
• Υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ: Το συκώτι είναι ένα όργανο που παίζει σημαντικό ρόλο στη ρύθμιση του έμμηνου κύκλου μιας γυναίκας, λόγω του μεταβολισμού των ορμονών της αναπαραγωγής, των οιστρογόνων και της προγεστερόνης. Καθημερινή κατανάλωση μεγάλης ποσότητας αλκοόλ, μπορεί να προκαλέσει σοβαρές βλάβες στο συκώτι και αυτό με τη σειρά του να επηρεάσει τη σωστό μεταβολισμό των ορμονών αυτών στο σώμα, άρα και την περίοδο.
• Φλεγμονώδης νόσος της πυέλου: Η φλεγμονώδης νόσος της πυέλου (PID) είναι μια σοβαρή βακτηριακή λοίμωξη του γυναικείου αναπαραγωγικού συστήματος, που προκαλείται από τα χλαμύδια. Τα χλαμύδια εισέρχονται στον κόλπο κυρίως μέσω της σεξουαλικής επαφής και στη συνέχεια εξαπλώνονται στη μήτρα και τις σάλπιγγες. Τα συμπτώματα της πυελικής φλεγμονής ποικίλουν και περιλαμβάνουν δύσοσμες κολπικές εκκρίσεις, πόνο στην περιοχή της πυέλου και την κάτω κοιλιακή περιοχή, πυρετό, ναυτία, και ορισμένες φορές ανωμαλία στην περίοδο. Επειδή μπορεί να περάσει πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα εώς ότου εμφανισθεί κάποιο ενοχλητικό σύμπτωμα, η γυναίκα πρέπει να ελέγχεται για το βακτήριο αυτό σε τακτά χρονικά διαστήματα.
• Πρόωρη ανεπάρκεια των ωοθηκών: Πρόκειται για μία κατάσταση που εμφανίζεται σε γυναίκες κάτω των 40 – 42 ετών, στις οποίες οι ωοθήκες δεν λειτουργούν κανονικά. Ο έμμηνος κύκλος εμφανίζει σοβαρές διαταραχές, έρχεται σπάνια ή σταματά νωρίς. Αυτό μπορεί να συμβεί σε ασθενείς που υποβάλλονται σε θεραπεία για τον καρκίνο με ακτινοβολίες και χημειοθεραπεία, ή στην περίπτωση που υπάρχει βεβαρυμένο οικογενειακό ιστορικό πρώιμης ανεπάρκειας των ωοθηκών ή κάποια χρωμοσωμική ανωμαλία (πχ Σύνδρομο Turner).
• Φάρμακα: κάποια στεροειδή ή αντιπηκτικά φάρμακα

Ανάλογα με τα αίτια της διαταραχής του κύκλου, μία γυναίκα μπορεί να έχει την πλέον κατάλληλη και πιο αποτελεσματική για εκείνη αντιμετώπιση και θεραπεία. Καλό είναι να γίνει μία προσεκτική και λεπτομερής καταγραφή των συμπτωμάτων, τα οποία στη συνέχεια θα συζητηθούν αναλυτικά με το θεράποντα ιατρό. Ο ιατρός μπορεί να αντιμετωπίσει την κατάσταση συντηρητικά, φαρμακευτικά, σπανίως χειρουργικά ή και να υποδείξει έναν εντελώς φυσικό τρόπο αποκατάστασης της ορμονικής ισορροπίας του οργανισμού (μείωση του στρες, αλλαγές στη διατροφή, χρήση βιοπανομοιότυπων ορμονών),εφόσον κάτι τέτοιο είναι εφικτό.