Όταν το παιδί αρνείται να πάει σχολείο...

Η σχολική άρνηση είναι ένας γενικευμένος όρος που συμπεριλαμβάνει όλες εκείνες τις καταστάσεις όπου ένα παιδί ή έφηβος αρνείται να πάει σχολείο ή να παραμείνει σε αυτό μέχρι το τέλος του ακαδημαϊκού ωραρίου. Εμφανίζεται περίπου στο 5% περίπου των μαθητών μέσης εκπαίδευσης και η συνήθης ηλικία εμφάνισης είναι μεταξύ 10-13 ετών. Η κατανομή ανάμεσα στα δύο φύλα είναι περίπου η ίδια, ενώ δεν υπάρχει κάποια διαφορά μεταξύ παιδιών οικογενειών διαφορετικής κοινωνικό-οικονομικής στάθμης.

Μορφές σχολικής άρνησης

• Η αυτοθεραπευόμενη : Αποτελεί μια ήπια μορφή σχολικής άρνησης , η οποία παρέρχεται σε μικρό χρονικό διάστημα.
• Η Οξεία : Μπορεί να διαρκέσει από ένα μήνα έως ένα έτος.
• Η χρόνια : Διαρκεί πάνω από ένα έτος

Αιτίες σχολικής άρνησης

Οι αιτίες που οδηγούν σε σχολική άρνηση συνήθως δεν είναι απλές και μονοσήμαντες. Αποτελούν σύνθετες ατομικών, κοινωνικών και οικογενειακών παραγόντων και εξελίσσονται σε βάθος χρόνου.

1. Ψυχιατρικές Διαταραχές:

Άγχος αποχωρισμού, Γενικευμένη Αγχώδης Διαταραχή, Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή, Κοινωνική φοβία, κρίσεις πανικού, κατάθλιψη, Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής, Διαταραχές Αυτιστικού Φάσματος, Μαθησιακές Διαταραχές, Σωματοδυσμορφική Διαταραχή, Εξαρτήσεις, π.χ εθισμός στη χρήση Η/Υ.

2. Οικογενειακοί Παράγοντες :

Συχνά τα παιδιά αρνούνται να πάνε σχολείο, όταν δεν αισθάνονται αρκετά ασφαλές και υποστηρικτικό το οικογενειακό περιβάλλον. Για παράδειγμα σε περιπτώσεις διαζυγίου, πένθους, ασθένειας, όταν αντιλαμβάνονται γονεϊκή αδυναμία, αναλαμβάνουν παράδοξα προστατευτικό ρόλο και το εκδηλώνουν με σχολική άρνηση.

3. Δυσμενές σχολικό περιβάλλον.

Κάποιες φορές τα παιδιά πέφτουν θύματα προσβλητικής ή και επιθετικής συμπεριφοράς από συμμαθητές αλλά και εκπαιδευτικούς. Αυτή αποτελεί μια ισχυρή αιτία σχολικής άρνησης, ειδικότερα σε παιδιά που είναι συναισθηματικά ή ιδιοσυγκρασιακά ευάλωτα.

Αφορμές εκδήλωσης σχολικής άρνησης

• Αλλαγή σχολείου, τάξης ή δασκάλου στις μικρότερες ηλικίες.
• Bullying στο σχολικό περιβάλλον.
• Διαζύγιο, πένθος, ασθένεια, γέννηση παιδιού, μετακόμιση.

Αρχικά συμπτώματα εκδήλωσης σχολικής άρνησης

Στις μικρότερες ηλικίες τα παιδιά εκδηλώνουν σωματικά συμπτώματα, όπως κοιλιακά άλγη, κεφαλαλγίες, επεισόδια εμέτων. Εμφανίζονται πριν πάνε σχολείο ή κατά τη διάρκεια των μαθημάτων. Επίσης παρουσιάζουν έντονα επεισόδια κλάματος με στόχο να παραμείνουν σπίτι.

Κάποιες φορές απαιτούν την παρουσία και παραμονή του γονιού στο σχολικό περιβάλλον σε όλη τη διάρκεια των μαθημάτων.
Σε μεγαλύτερες ηλικίες παρατηρούμε, άγχος, θλίψη, απομόνωση, εριστικότητα, επιθετικότητα.
Σε όλες τις περιπτώσεις τα παιδιά ανακουφίζονται όταν δεν βρίσκονται στο σχολικό περιβάλλον και επιδιώκουν σταδιακά και συστηματικά την παραμονή τους στο σπίτι.

Στο σημείο αυτό θα πρέπει να διευκρινίσουμε ότι η σχολική άρνηση αποτελεί μια παθολογική οντότητα και διαφέρει από το σκασιαρχείο στα εξής χαρακτηριστικά.

• Στη σχολική άρνηση, το παιδί μένει στο σπίτι όταν απουσιάζει, ενώ στο σκασιαρχείο βρίσκεται εκτός σπιτιού.
• Οι γονείς γνωρίζουν για τις απουσίες των παιδιών, σε αντίθεση με το σκασιαρχείο.
• Απουσιάζει από το σχολείο για μεγάλα χρονικά διαστήματα, ενώ στο σκασιαρχείο οι απουσίες είναι σποραδικές.
• Συνήθως τα παιδιά έχουν καλές σχολικές επιδόσεις σε αντίθεση με το σκασιαρχείο.
•  Έντονη η παρουσία άγχους και πιεστικών συναισθημάτων κατά την παραμονή στο σχολικό περιβάλλον.

Συνέπειες σχολικής άρνησης

• Η έλλειψη εκπαίδευσης οδηγεί αναπόφευκτα σε μείωση των γνωστικών ικανοτήτων των παιδιών. Μακροπρόθεσμα η δυσκολία επαγγελματικής αποκατάστασης θα αποτελέσει σημαντικό πρόβλημα στην ενήλικη ζωή του ατόμου.
• Η απομόνωση του παιδιού θα επιδεινώσει τις υπάρχουσες δυσκολίες του. Η αναπόφευκτη σύγκριση με τους συνομηλίκους του, θα του δημιουργήσει επιβαρυντικά συναισθήματα. Και όσο μεγαλώνει το χρονικό διάστημα απουσίας του παιδιού από το σχολικό περιβάλλον, τόσο πιο δύσκολη γίνεται και η αποκατάσταση του προβλήματος.
• Κατά την παραμονή του στο σπίτι αποκτά ιδιαίτερα επιβαρυντικές συνήθειες, όπως αλλαγή των ωρών ύπνου, παραμονή για πολύ μεγάλα χρονικά διαστήματα στον υπολογιστή κ.α
• Το παιδί εξοικειώνεται με συναισθήματα εγκατάλειψης, όταν έρχεται αντιμέτωπο με τις δυσκολίες του, κάτι που γίνεται μαθημένη συμπεριφορά και για την μετέπειτα ζωή του.

Αντιμετώπιση της σχολικής άρνησης

Η άρνηση ενός παιδιού να δεχθεί το σχολείο ως μέρος της καθημερινότητάς του και η εκούσια παραμονή του στο σπίτι προκαλεί έντονα συναισθήματα και στους γονείς.

Αδυνατώντας να καταλάβουν τι πραγματικά συμβαίνει στο παιδί τους, συνήθως ενοχοποιούνται από τους εκπαιδευτικούς και αυτοί με τη σειρά τους κατηγορούν το σχολικό περιβάλλον, κάτι που εντείνει το ήδη υπάρχον πρόβλημα. Τα συναισθήματά τους προς το παιδί είναι θυμός, απογοήτευση, απόγνωση, θλίψη. Το επείγον, που συνήθως υπάρχει σε αυτές τις περιπτώσεις δεν βοηθάει και συνήθως γίνονται σπασμωδικές και λανθασμένες κινήσεις.

Οι γονείς με την καλή συνεργασία των εκπαιδευτικών και τη βοήθεια των ειδικών Ψυχικής Υγείας θα πρέπει με υπομονή και κατανόηση να διερευνήσουν τα αίτια της σχολικής άρνησης του παιδιού και να αντιμετωπιστούν με τον πιο ενδεδειγμένο τρόπο. Η πολιτεία αναγνωρίζοντας τη σχολική άρνηση ως ένα σοβαρό πρόβλημα έχει φροντίσει να θεσπίσει συγκεκριμένες βοηθητικές διαδικασίες. Η κατ΄οίκον διδασκαλία, ή η κατ ίδιαν διδαχθείσα διδασκαλία, σκοπεύει να βοηθήσει τος μαθητές να εκπαιδεύονται κατά την παραμονή τους στο σπίτι, ώστε να μην αποκλείονται από την ακαδημαϊκή εξέλιξη.

Η σχολική άρνηση αποτελεί ένα συνεχώς διογκούμενο και αναπτυσσόμενο πρόβλημα. Όσο πιο γρήγορα διαγνωστεί και αντιμετωπιστεί, τόσο λιγότερες θα είναι και οι συνέπειες. Ο καλύτερος τρόπος αντιμετώπισής του είναι η πρόληψη. Για το λόγο αυτό οι γονείς θα πρέπει να είναι διακριτικά συνεχώς δίπλα στα παιδιά τους και να μην αμελούν και παρατείνουν τη συμβολή των ιατρών ψυχικής υγείας, όταν κάτι φαίνεται να δυσκολεύει και να παρεμποδίζει την καθημερινότητα τους.