Κίνδυνοι από τη λήψη φαρμάκων

Σοβαρούς κινδύνους ενέχει η κατανάλωση φαρμάκων. Όλα τα φάρμακα ήταν ανέκαθεν τοξικά, με τις παρενέργειες να αυξάνουν ανάλογα με τη δραστικότητα και την έκταση της χρήσης του φαρμάκου.

Δεν είναι τυχαίο ότι η αρχαία ελληνική λέξη ‘φάρμακον’ δεν διαφοροποιείται εννοιολογικά μεταξύ της δυνατότητας για θεραπεία και της πρόκλησης θανάτου. Κάθε 24 περίπου ώρες, το 70-80% των ενηλίκων στις ΗΠΑ και τη Μ. Βρετανία καταναλώνει κατά μέσο όρο ένα συνταγογραφημένο φάρμακο.

Άλλοι παίρνουν λάθος φάρμακα, άλλοι βρίσκονται σε εξάρτηση από φάρμακα, άλλοι χρησιμοποιούν επικίνδυνους συνδυασμούς.

Για πολλά χρόνια όμως, η τοξικότητα των φαρμάκων και οι παρενέργειές τους δεν τύγχαναν ιδιαίτερης προσοχής. Η στάση αυτή άλλαξε ριζικά μετά το 1956, οπότε εμφανίστηκε στην αγορά της Γερμανίας η θαλιδομίδη. Μέχρι το 1961 είχαν γεννηθεί πάνω από 8.000 παραμορφωμένα παιδιά, από μητέρες που έπαιρναν το συνταγογραφούμενο αυτό φάρμακο.

H χλωραμφενικόλη επίσης, που χρησιμοποιούνταν ευρέως ως αντιβιοτικό, προκάλεσε πολλούς θανάτους (ιδιαίτερα παιδιών) από απλαστική αναιμία.

Μάλιστα, ενώ ήταν γνωστές οι παρενέργειές της και η αποτελεσματικότητά της ήταν αποδειγμένη μόνο για τον τυφοειδή πυρετό, η κατασκευάστρια εταιρεία και πολλοί γιατροί συνέχιζαν να την προωθούν αλόγιστα. Οι μεγάλες δόσεις στρεπτομυκίνης προκάλεσαν κώφωση σε ασθενείς με φυματίωση.

Τα οιστρογόνα αποδείχθηκε ότι ασκούν καρκινογόνο δράση, ενώ τα αντισυλληπτικά και πολλά άλλα φάρμακα διάφορες παρενέργειες.

Χαρακτηριστικές είναι και οι περιπτώσεις πρόκλησης υποξείας μυελο-οπτικής νευροπάθειας σε χιλιάδες ασθενείς (κυρίως Ιάπωνες) στους οποίους χορηγήθηκε κλιοκινόλη ως αντιδιαρροϊκό, καθώς και οι σοβαρές παρενέργειες της πρακτολόλης, που για χρόνια τη χορηγούσαν σε εκατομμύρια ασθενών με υπέρταση ή καρδιακές διαταραχές

Τα τελευταία χρόνια έχουν αυξηθεί οι σχετικοί έλεγχοι και η νομοθεσία έχει γίνει πολύ πιο αυστηρή -χωρίς αυτό να σημαίνει ότι έχει περιοριστεί η τοξικότητα των φαρμάκων. Το 1987 στη Μ. Βρετανία αναφέρθηκαν 16.431 ανεπιθύμητες φαρμακευτικές παρενέργειες, από τις οποίες το 30% ήταν σοβαρές και το 1,7% θανατηφόρες.

Οι συνηθέστερες παρενέργειες ήταν δερματολογικές, ενώ ακολουθούσαν οι νευρολογικές και οι γαστρεντερολογικές.

Στην Αυστραλία έχει εκτιμηθεί ότι το 6% όλων των νοσοκομειακών εισαγωγών καθώς και 800 θάνατοι το χρόνο, οφείλονται σε παρενέργειες συνταγογραφούμενων φαρμάκων. Στις ΗΠΑ, στην περιοχή της Βοστόνης, υπολογίστηκε ότι το 1/3 περίπου των νοσηλευόμενων ασθενών θα υποστεί μία τουλάχιστον παρενέργεια φαρμάκου κατά τη διάρκεια της νοσηλείας του και ότι 1 στους 1000 νοσηλευόμενους ασθενείς πεθαίνει εξαιτίας ενός ή περισσοτέρων φαρμάκων.

Τα τελευταία χρόνια, πολλά φάρμακα έχουν αποσυρθεί από την παγκόσμια αγορά λόγω σοβαρών ανεπιθύμητων παρενεργειών. Η φαινυλβουταζόνη, η οξυφενβουταζόνη, η κλιοχινόνλη και η βενοξαπροφένη αποσύρθηκαν, αφού όμως πρώτα προκάλεσαν πολλά προβλήματα, συχνά θανατηφόρα.

Θα πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι πολλά από τα φάρμακα ασκούν μηδενική έως ελάχιστη θετική δράση. Το 1962, από τα 4.300 φάρμακα που κυκλοφόρησαν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο μόνο τα 2/5 αποδείχθηκαν δραστικά.

Εκτός από τα φάρμακα, κινδύνους παρουσιάζουν και τα εμβόλια. Στη δεκαετία 1967-1976 είχε εκτιμηθεί ότι ο κίνδυνος θανάτου από εμβολιασμό ήταν περίπου 1 ανά 1.000.000 εμβολιασμούς. Οι ανεπιθύμητες ενέργειες διακρίνονται σε τοπικές και συστηματικές.

Οι τοπικές ανεπιθύμητες ενέργειες περιλαμβάνουν ερυθρότητα, διήθηση και πόνο στην περιοχή της ένεσης του εμβολίου.

Σπάνια μπορεί να σχηματιστεί και όζος που παραμένει για αρκετές εβδομάδες, ενώ ακόμα σπανιότερα μπορεί να δημιουργηθεί και απόστημα, συνήθως άσηπτο. Το αντιφυματικό εμβόλιο, για παράδειγμα, μπορεί να προκαλέσει αδενίτιδα, υποδόριο απόστημα και εξέλκωση.

Ανάλογα με το εμβόλιο, οι συστηματικές ανεπιθύμητες ενέργειες μπορεί να περιλαμβάνουν πυρετό, ανησυχία, ανορεξία. Μάλλον σπάνια, μπορεί να παρατηρηθούν επίσης υπνηλία, έμετοι, σπασμοί, εγκεφαλίτιδα, γενικευμένες αλλεργικές αντιδράσεις.

Η χορήγηση εμβολίου με εξασθενημένο ιό πολιομυελίτιδας μπορεί να προκαλέσει πολύ σπάνια (1 ανά 7,8 εκατ. δόσεις) παραλυτική πολιομυελίτιδα, ενώ το εμβόλιο με εξασθενημένο ιό ερυθράς μπορεί να προκαλέσει λεμφαδενοπάθεια και αρθρίτιδα.

Βέβαια, συγκρίνοντάς τες με τον κίνδυνο από το αντίστοιχο νόσημα και τις πιθανές παρενέργειές του, οι ανεπιθύμητες ενέργειες ενός εμβολίου κρίνονται σχεδόν αμελητέες.