Εικαστική θεραπεία κατά της επαγγελματικής εξάντλησης

Ο όρος burnout, κατά τον Freudenberger σχετίζεται με την εργασιακή εξάντληση. Συνοδεύεται συχνά από σωματικά συμπτώματα εξουθένωσης, υπνηλίας, καταθλιπτική διάθεση, πλήξη, ανία, απαισιοδοξία ή /και μονοτονία, ευερεθιστότητα, μεροληψία, καχυποψία, αρνητική και αλαζονική στάση απέναντι στην εργασία.

Η εξάντληση ως γενική κατάσταση είναι ένα σύνδρομο συναισθηματικού κορεσμού, αποπροσωποποίησης και μειωμένης ικανότητας επίδοσης:

• Ο συναισθηματικός κορεσμός αφορά τα συναισθήματα ατόμων που μέσω της επικοινωνίας τους με άλλα άτομα, νιώθουν ότι δεν μπορούν πια να ανταποκριθούν σε απαιτήσεις του περιβάλλοντος εργασίας τους.
• Η αποπροσωποποίηση αφορά μια ασυναίσθητη και απαθή αντίδραση προς άτομα που συνήθως είναι οι αποδέκτες των υπηρεσιών αυτών.
• Η περιορισμένη προσωπική ικανότητα επίδοσης αφορά μείωση του συναισθήματός τους, όσον αφορά την αρμοδιότητα και την επιτυχή διεξαγωγή της εργασίας τους.

Ερευνητικές διαπιστώσεις: Σε νεότερες έρευνες γύρω από το στρες το burnout σχετίζεται με το αποτέλεσμα μιας διαδικασίας που αποτελείται από εργασιακές επιβαρύνσεις, στρες και ψυχολογική προσαρμογή.

Στη διάρκεια της διαδικασίας 'συναλλαγής' οι επαγγελματίες κατά κανόνα απομακρύνονται. Η ενέργειά τους αυτή θεωρείται αντίδραση απέναντι στους 'στρεσογόνους' παράγοντες της εργασίας τους και το στρες που βιώνουν κατά τη διάρκειά της.

Στην 'εξάντληση' διακρίνονται τρία στάδια:

• Το πρώτο στάδιο αναφέρεται σε μια ανισορροπία μεταξύ των πηγών βοηθείας και των απαιτήσεων (στρες).
• Το δεύτερο είναι η άμεση, μικρής διάρκειας συναισθηματική αντίδραση απέναντι στην ανισορροπία αυτή, που χαρακτηρίζεται από συναισθήματα φόβου, έντασης, υπνηλίας και εξάντλησης (πίεση).
• Το τρίτο αναφέρεται σε μια σειρά αλλαγών στις στάσεις και τη συμπεριφορά, όπως η τάση να μεταχειρίζονται τους αποδέκτες της εργασίας με αποστασιοποιημένο και μηχανικό τρόπο ή αλαζονικά.

Τελευταία με βάση διάφορες εμπειρικές έρευνες αναφέρεται το μοντέλο των φάσεων, ως σημαντική διάσταση του όρου 'εξάντληση'. Οι Maslach και Jackson προτείνουν τη θεώρηση τριών συστατικών αυτού του συνδρόμου στο πλαίσιο του εξελικτικού μοντέλου φάσεων, στο οποίο την 'αποπροσωποποίηση' ακολουθεί 'περιορισμένη προσωπική ικανοποίηση' και τελικά 'συναισθηματική εξάντληση'.

Πιθανά αίτια: Ο κυρίαρχος τύπος αιτιολογικής επεξήγησης στηρίζεται σε μια δυσανάλογη σχέση ανάμεσα στις υψηλές απαιτήσεις της εργασίας και συχνά τη δύσκολη πραγματικότητα της επαγγελματικής καθημερινότητας.

• Ως πρώτιστη αιτία στην περίπτωση αυτή παρουσιάζονται οι προσδοκίες, οι επιθυμίες και οι ανάγκες του εργαζομένου που προέχουν της επαγγελματικής του ταυτότητας.

Με την ίδια 'ανθρωποκεντρική' λογική αποδίδεται ευθύνη στις ακόλουθες αιτίες:

• τελειομανία
• αδικαιολόγητη απαισιοδοξία
• υπερβολική ανάγκη αποδοχής
• ανικανότητα να τεθούν όρια στο φόρτο εργασίας
• κακή διαχείριση χρόνου
• περιορισμένες ψυχαγωγικές διέξοδοι
• ανεπαρκείς δεξιότητες φροντίδας της υγείας και της φυσικής κατάστασης
• καταπιεσμένη δημιουργικότητα

Επιδράσεις – Συνέπειες: Το burnout συχνά αποδίδεται σε υπερβολικό στρες, το οποίο επειδή δεν τυγχάνει ιδιαίτερης μεταχείρισης στον εργασιακό χώρο, οδηγεί τους εργαζομένους στην αλλαγή απασχόλησης.

Έτσι το burnout είναι δαπανηρό αφού συχνά οδηγεί στην εκ νέου εκπαίδευση των εργαζομένων, σε μειωμένη εργασιακή απόδοση, υψηλό αριθμό απουσιών. Ως προς τα ίδια τα άτομα, αναφέρονται εργασιακές δυσαρέσκειες, συμπτώματα αποξένωσης, κατάθλιψη και ψυχοφυτικές διαταραχές.

Δυνατότητες αντιμετώπισης: Η συναισθηματική έκφραση και το υποστηρικτικό εργασιακό περιβάλλον με έντονα ανεπτυγμένο το ομαδικό πνεύμα αναφέρονται ως οι κυριότεροι παράγοντες μείωσης του burnout.

Ιδίως σε περιόδους αβεβαιότητας και αλλαγής η κοινωνική δικτύωση στον εργασιακό χώρο παίζει ρόλο κλειδί στην προστασία των εργαζομένων από το burnout.

Η δημιουργία ομαδικού πνεύματος στο χώρο εργασίας αποτελεί δυνατή άμυνα απέναντι στις συνεχείς αλλαγές στον κόσμο των εταιριών και προωθεί ένα εργασιακό περιβάλλον ανταποδοτικό και με νόημα για τους εργαζομένους.

Εικαστική Θεραπεία

H Εικαστική Θεραπεία προσφέρεται ως ένα αποτελεσματικό εργαλείο έκφρασης και επεξεργασίας των συναισθημάτων τόσο σε ατομικό επίπεδο όσο και σε ομαδικό.

Αν εφαρμοστεί σε ομαδικό επίπεδο, π.χ. από τα άτομα μιας επαγγελματικής ομάδας, δίνεται η δυνατότητα για 'αυτoφροντίδα' από τη μια και ενθάρρυνση της 'ομαδικότητας' από την άλλη. Βοηθά τους εμπλεκόμενους να συνειδητοποιήσουν τα συναισθήματά τους, να τα εκφράσουν με ασφάλεια και να δημιουργήσουν ένα υγιές περιβάλλον.

Η τέχνη επιτρέπει στα άτομα να αιχμαλωτίσουν και να διατηρήσουν τις στιγμές που αξίζουν από την εξάσκηση του επαγγέλματος.

Προσφέρει 'απτά' αναμνηστικά των θετικών πλευρών της εργασίας του κάθε ατόμου. Χρησιμοποιείται δηλαδή ένας συνδυασμός δημιουργικής διαδικασίας και ψυχοθεραπευτικών μεθόδων προκειμένου τα άτομα να βοηθηθούν να διαχειριστούν τις συναισθηματικές συγκρούσεις, να αυξήσουν την αυτογνωσία τους και να εξελιχθούν προσωπικά.

Πρόκειται για μια σειρά από φάσεις με κυριότερες της εικαστικής δημιουργίας και του συλλογισμού πάνω σε αυτή. Επίσης η εικαστική θεραπεία βοηθά στην αποκάλυψη και έκφραση του στρες. Παρέχει ένα 'παιχνιδιάρικο' και μη απειλητικό τρόπο για καλύτερη γνωριμία μεταξύ των εργαζομένων, για αύξηση της επικοινωνιακής τους ικανότητας και για την εμπλοκή τους στη φροντίδα του ίδιου τους του εαυτού.