Καταπιεσμένη Δημιουργικότητα και Εικαστική Θεραπεία

Δημιουργικότητα

Έννοια - Γνωρίσματα: Σήμερα ως δημιουργικότητα χαρακτηρίζεται η ικανότητα ενός ατόμου να ανακαλύπτει νέες σχέσεις και να παρουσιάζει σχετικά γρήγορα και εύκολα νέες ιδέες – απόψεις και πρωτότυπες λύσεις για προβλήματα σεοποιονδήποτε τομέα της ζωής,δηλαδή όχι μόνο στην τέχνη (με την οποία άλλωστε είναι και συνηθέστερη η συσχέτιση), αλλά και στην τεχνική, την οικονομία και γενικά τον πολιτισμό.

Υπάρχει ως δυναμική κατάστασησε όλα τα άτομα και σε όλες τις ηλικίες.

Η πλειοψηφία των ειδικών ερευνητών φαίνεται να συμφωνεί στα ιδιαίτερα γνωρίσματα της δημιουργικότητας που τα συνοψίζει στην ευχέρεια ή ροή της σκέψης, στην ευκαμψία και ευκολία μετατροπής και στην πρωτοτυπία της σκέψης.

Καταπιεσμένη Δημιουργικότητα

Συμπτώματα και Συνέπειες:Τα άτομα που υποφέρουν από καταπιεσμένη δημιουργικότητα, η οποία με κάποιο τρόπο κατεστάλη ή υπονομεύτηκε, συνηθέστερα παρουσιάζουν: πλήξη, ανία, απαισιοδοξία ή μονοτονία.

Αυτά τα άτομα διαθέτουν αποθέματα συσσωρευμένης δημιουργικότητας, η οποία ακριβώς επειδή δεν βρίσκει διέξοδο, όπως κάθε ενέργεια υπό πίεση, έτσι και αυτή δημιουργεί με τη σειρά της προβλήματα. Πρόκειται ουσιαστικά για ένα ανεκμετάλλευτο δυναμικό.

Σε κάθε άνθρωπο αναλογεί τουλάχιστον ένας τομέας που μπορεί να είναι δημιουργικός και πρωτότυπος, αν όμως δεν του δώσει το χώρο και το χρόνο που του αντιστοιχεί, ως συνέπεια θα νιώθει πλήξη, περιορισμένη αίσθηση χαράς με ό,τι καταπιάνεται και εγκλωβισμό σε μια ρουτίνα δίχως ιδιαίτερη ευχαρίστηση.

Πιθανά αίτια: Κυριότεροι παράγοντες καταστολής της δημιουργικότητας θεωρούνται

• ο φόβος της αποτυχίας: συχνά τα άτομα διστάζουν να μπουν σε διαδικασίες που απαιτούν ‘αποκλίνουσα νόηση’, δηλαδή πρωτότυπη, δημιουργική και παραγωγική σκέψη, από φόβο μήπως δεν τα καταφέρουν, μήπως το δημιούργημά τους είναι κοινότυπο και αδιάφορο, μήπως φανούν λίγοι τόσο στα μάτια των άλλων όσο και στα δικά τους.
• η τάση για κοινωνική ομοιομορφία (κομφορμισμός): τα προϊόντα της δημιουργικότητας εξ’ ορισμού διαφέρουν από τα κοινώς διαδεδομένα, όμως τα άτομα κατά κύριο λόγο αποφεύγουν ενέργειες που αποκλίνουν από το μέσο όρο αφού για μια μεγάλη πλειοψηφία ανθρώπων ο κομφορμισμός θεωρείται ένδειξη πνευματικής υγείας.
• η αποθάρρυνση της δημιουργικότητας μετά την ηλικία του δημοτικού σχολείου:στην προσχολική ηλικία τα παιδιά μέσω της απορίας και του θαυμασμού προσπαθώντας να γνωρίσουν καθετί νέο ή να ερμηνεύσουν το περιβάλλον τους χωρίς να έχουν ακόμη ενταχθεί στη διαδικασία εκπαίδευσης, είναι δημιουργικά. Στη συνέχεια κατά την πρώτη σχολική ηλικία του δημοτικού, δίνεται ακόμη έμφαση στη δημιουργικότητα μέσω των μαθημάτων των καλλιτεχνικών και του ελεύθερου παιχνιδιού. Ήδη όμως από το γυμνάσιο η δημιουργικότητα αποθαρρύνεται μπροστά στην πιο συστηματική και ομοιόμορφη μάθηση, περνώντας έτσι το μήνυμα πως η δημιουργικότητα ισοδυναμεί αποκλειστικά με την καλλιτεχνικότητα. Ως αποτέλεσμα, τα παιδιά που δεν είναι φανερά καλλιτεχνικοί τύποι, μεγαλώνουν με την ιδέα ότι δεν είναι ούτε δημιουργικοί και έτσι νιώθουν και ως ενήλικες. Κάτι τέτοιο όμως δεν ισχύει, καθώς είναι πιθανό να εκφράσει κανείς δημιουργικότητα, για παράδειγμα, μέσω μιας καινοτομίας ή μέσω της ανάπτυξης μιας ιδέας, ενός σχεδίου ή ενός προϊόντος, μέσα ή έξω από τη δουλειά ή και ταυτόχρονα.

Δυνατότητες αντιμετώπισης: Γενικά η δημιουργικότητα ενισχύεται όταν αρχίσει κανείς να ανακαλύπτει το ασυνήθιστο και πρωτότυπο σε πράγματα που φαίνονται συνηθισμένα. Αν λάβουμε μάλιστα υπόψη ότι η δημιουργικότητα δεν σχετίζεται μόνο ή κυρίως και πρωτίστως με την τέχνη και την έρευνα ή με την επιστήμη, είναι σημαντικό ιδίως για τους ανθρώπους που δεν ικανοποιούν τη δημιουργικότητά τους μέσω της εργασίας τους, να βρουν τη δική τους περιοχή δημιουργικότητας είτε αυτή είναι το μαστόρεμα, είτε το μαγείρεμα είτε η έμπνευση ιστοριών και παιχνιδιών για τα παιδιά.

Συνήθως όταν οι άνθρωποι μπαίνουν σε διαδικασίες πραγματικά δημιουργικές σε κάποιο τομέα, αυτό γενικεύεται και σε άλλους τομείς και σκεπτόμενοι με ένα πιο δημιουργικό τρόπο επηρεάζεται αναπόφευκτα και ο τρόπος προσέγγισης της εργασίας τους.

Αρκεί λοιπόν με κάποιο τρόπο να ενεργοποιηθεί η δημιουργικότητα στον κάθε άνθρωπο.

Εικαστική Θεραπεία

Η τέχνη διευκολύνει τη δημιουργικότητα. Η ποικιλία των υλικών, με τις διαφορετικές δυνατότητες και αποτελέσματα που αυτά προσφέρουν, βοηθά εξαιρετικά στην κινητοποίηση των δημιουργικών τάσεων των ατόμων.

Οι τεχνικές, οι ασκήσεις, οι κατευθύνσεις ακόμα κι αν είναι της μορφής ‘κλείστε τα μάτια και αφήστε το πινέλο να σας οδηγήσει’ δρουν με ένα ιδιαίτερα διευκολυντικό και προστατευτικό τρόπο απέναντι στην καταπιεσμένη επιθυμία για διαφορετικότητα ή/και στην απωθημένη ανάγκη για δημιουργία και ευχαρίστηση που μπορεί να εκφράζεται ως εξής: ‘το μόνο που θέλω είναι να μουτζουρώσω χωρίς κανένα περιορισμό μια επιφάνεια της αρεσκείας μου’.

Μια σημαντική ερώτηση είναι τι είναι αυτό που κάνει την εμπειρία της δημιουργίας, στο πλαίσιο της εικαστικής θεραπείας, τόσο ικανοποιητική; Πρόκειται για ένα είδος παραδόξου σύμφωνα με την πρωτοπόρο εικαστική ψυχοθεραπεύτριαWadeson: ‘Από τη μια μεριά το άτομο που δημιουργεί σα να κάνει μια υπέρβαση από τον εαυτό του.

Πρόκειται για μια αίσθηση σα να λαμβάνει κανείς μέρος σε μια εμπειρία πιο οικουμενική από τις ιδιαίτερες συνθήκες της ζωής του. Από την άλλη, το υλικό από το οποίο φτιάχνεται το δημιούργημα είναι βαθιά προσωπικό, φέρνοντας έτσι το άτομο που δημιουργεί πιο κοντά στον εαυτό του’.

Η ενσωμάτωση είναι το αποτέλεσμα της συνάντησης του ‘προσωπικού’ και του ‘οικουμενικού’. Και βέβαια η δημιουργικότητα προσφέρει ευχαρίστηση. Ο δημιουργός κοιτάζει αυτό που έφτιαξε και ενώ το θαυμάζει, συνειδητοποιεί ότι ουσιαστικά κοιτάζει τον εαυτό του και αυτό είναι πολύ σημαντικό.

Πηγές:
GuilfordJ.P. (1967). The nature of human intelligence. NY:McGraw-Hill.
Koestler A. (1964). The act of creation.London:Hutchison.
Nathan R. & Hill L. (2006). Career counseling, second edition.London:Thousand OaksandNew Delhi.
Παπαδόπουλος Ν. (2005).Λεξικό της Ψυχολογίας, νέα έκδοση. Αθήνα:Σύγχρονη Εκδοτική.

Wadeson H. (1980). Art Psychotherapy. NY:John Wiley & Sons