Διαχείριση στρες (α’ μέρος): Παράγοντες κινδύνου για τη σωματική και ψυχική υγεία

Το στρες αποτελεί μια από τις συχνότερα αναφερόμενες έννοιες όχι μόνο στη σύγχρονη παθολογία αλλά και στην ανθρώπινη ζωή. Πρόκειται για τη μη συγκεκριμένη ανταπόκριση του σώματος σε κάθε απαίτηση για αλλαγή. Είναι το αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης μεταξύ του ατόμου και του περιβάλλοντός του, γεγονός που είτε μέσω της υπερδιέγερσης, είτε της υποδιέγερσης οδηγεί σε ψυχολογική και σωματική ένταση. Έτσι, λοιπόν, όταν το άτομο αισθάνεται αδυναμία να αντεπεξέλθει στις απαιτήσεις του περιβάλλοντός του, βασιζόμενο στις προσωπικές του ικανότητες και δεξιότητες, βιώνει το λεγόμενο στρες.

Μάλιστα, του έχει αποδοθεί ο τίτλος του σύγχρονου «επιδημικού φαινομένου», ενώ μια πληθώρα επιστημών, όπως η ιατρική, η ψυχολογία και η βιολογία, προσπαθούν να αναλύσουν και να κατανοήσουν τους μηχανισμούς δημιουργίας, ανταπόκρισης και αντιμετώπισής του. Οι στρεσογόνοι παράγοντες ποικίλουν και μπορεί να είναι φυσικοί ή ψυχολογικοί, οξείς ή χρόνιοι, μεγάλες και σοβαρές αλλαγές ή καθημερινοί μικροπαράγοντες στρες. Οι τελευταίοι κρίνονται ως ιδιαίτερα επιβλαβείς, καθώς συχνά δεν γίνονται αντιληπτοί από το άτομο, με αποτέλεσμα να μην αντιμετωπίζονται έγκαιρα, προκαλώντας έτσι σοβαρές επιπτώσεις στο άτομο. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν η κυκλοφοριακή συμφόρηση, η έλλειψη χρόνου, οι διαπληκτισμοί στο σπίτι ή την εργασία. Αντίστοιχα, το χρόνιο στρες, ενώ μπορεί να μην εμφανιστεί με μεγάλη ένταση, λόγω του ότι έχει μακροχρόνια επίδραση στο άτομο, είναι δυνατόν να προκαλέσει μια συνεχή διέγερση του σώματος, καθώς και επιβλαβείς για την υγεία συμπεριφορές, όπως για παράδειγμα υπερφαγία.

Πιο συγκεκριμένα, υπολογίζεται ότι το 50% των προβλημάτων των σύγχρονων ανθρώπων σχετίζεται άμεσα ή έμμεσα με το στρες, καθώς η μακροχρόνια έκθεση σε αυτό οδηγεί σε υιοθέτηση ανθυγιεινών συνηθειών, όπως είναι το κάπνισμα, η υπέρμετρη κατανάλωση οινοπνεύματος, οι ουσίες και η έλλειψη σωματικής άσκησης. Επιπρόσθετα, τα αυξημένα επίπεδα στρες μπορεί να προκαλέσουν ανωμαλίες στην λειτουργικότητα του ατόμου και σε μεγάλο βαθμό διαταραχές στον ύπνο.

Είναι γεγονός ότι όταν τα άτομα αναφέρονται στα αίτια του στρες, συνήθως αναφέρονται σε εξωτερικούς παράγοντες. Ωστόσο, είναι μεγάλης σπουδαιότητας να κατανοηθεί ότι οι περισσότεροι αιτιολογικοί παράγοντες του στρες προέρχονται και δημιουργούνται από το ίδιο το άτομο, κυρίως μέσω των νοητικών διεργασιών που κάνει και του τύπου της προσωπικότητάς του. Η τοποθέτηση μη ρεαλιστικών στόχων, οι ανεκπλήρωτες επιθυμίες, η πεσιμιστική διάθεση και η μειωμένη αυτοπεποίθηση που προέρχεται από αρνητική αυτοκριτική, μπορούν να αποτελέσουν δυνητικές πηγές στρες που προέρχονται από το ίδιο το άτομο. Σε όλα αυτά συμβάλλουν σημαντικά οι αλλαγές που συμβαίνουν στη ζωή του ατόμου, καθώς ουσιαστικά απαιτούν από αυτό να εγκαταλείψει ένα κομμάτι του εαυτού του, ενώ ταυτόχρονα προκαλούν απώλεια της αίσθησης του δεδομένου και του οικείου, οδηγώντας έτσι στην ανασφάλεια.

Ειδικά την περίοδο αυτή που διανύει η χώρα μας, με την πολιτική, κοινωνική και οικονομική αστάθεια να βρίσκονται στο προσκήνιο, δεν είναι λίγες οι φορές που τα άτομα εκφράζουν δυσφορία για τον καθημερινό τρόπο ζωής τους, ψυχολογικές εξάρσεις και ψυχοσωματικά συμπτώματα, αποδεικνύοντας για άλλη μια φορά πως το στρες έχει αρχίσει να αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι του σύγχρονου τρόπου διαβίωσης, καθώς και έναν από τους αιτιολογικούς μηχανισμούς που συνδέονται με τη σύγχρονη παθολογία, νοσηρότητα, ακόμα και θνησιμότητα.

Ωστόσο, αξίζει να τονιστεί, ότι αν και υπάρχει μια πληθώρα στρεσογόνων παραγόντων και ερεθισμάτων, ο βαθμός του στρες που θα βιώσει το άτομο, δεν εξαρτάται μόνο από τα ερεθίσματα αυτά, αλλά και από τον τρόπο που το ίδιο τα αντιλαμβάνεται, τις στρατηγικές επίλυσης προβλημάτων που χρησιμοποιεί, καθώς και από τις δυνατότητες και τους προσωπικούς πόρους που διαθέτει.