Το τηλέφωνο ενός γιατρού μπορεί να χτυπήσει ανά πάσα στιγμή για κάποιο έκτακτο συμβάν. Όταν όμως ο ασθενής βρίσκεται στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό, εκατοντάδες χιλιόμετρα πάνω από τη γη, τα πράγματα περιπλέκονται.

Ο Αδριανός Γολέμης (φωτογραφία) είναι ένας από τους γιατρούς των αστροναυτών του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος (ESA) και έχει βρεθεί στη θέση να χειριστεί τέτοιου είδους ιατρικές ανάγκες. Μιλά στο iatronet.gr για την υποστήριξη των αστροναυτών στη διάρκεια της προετοιμασίας για τις διαστημικές αποστολές, την Τηλεϊατρική όσο βρίσκονται στον ISS και την αποκατάσταση με τον επαναπατρισμό τους. Εξηγεί τι συμβαίνει στο σώμα και στην ψυχολογία του ανθρώπου όταν βρεθεί σε συνθήκες έλλειψης βαρύτητας, απομόνωσης και μεγάλου φόρτου εργασίας χωρίς δυνατότητα διαφυγής. Παράλληλα, περιγράφει τις υπεράνθρωπες προσπάθειες να αποφευχθεί κάθε πιθανότητα να ταξιδέψει ο κορωνοϊός στο διάστημα και στον ISS.

Πρόσφατα, ο 35χρονος επιστήμονας βρέθηκε πιο κοντά από κάθε άλλον στο να γίνει ο πρώτος Έλληνας αστροναύτης της ESA, φτάνοντας ως τους 25 της τελικής επιλογής, μεταξύ 22.500 υποψηφίων. Επισημαίνει τη αξία της ελληνικής εκπροσώπησης στο διάστημα στο μέλλον, χωρίς να αναφερθεί στους λόγους που αυτό δεν επιτεύχθηκε στην παρούσα φάση.

Προετοιμασία αστροναύτη. Ο Α. Γολέμης δεξιά.

"Γιατρός εργασίας" για το διάστημα

Ο Α. Γολέμης γεννήθηκε στην Αθήνα, μεγάλωσε στη Λάρισα και σπούδασε Ιατρική στη Θεσσαλονίκη. Ακολουθώντας το πάθος του για το διάστημα, έκανε ένα διεπιστημονικό μάστερ, που μεταξύ άλλων περιελάμβανε και την διαστημική ιατρική. Πέρασε ένα χρόνο στον ερευνητικό σταθμό Concordia στην Ανταρκτική, σε συνθήκες απομόνωσης που προσομοιάζουν με αυτές του διαστήματος. Ακολούθησε η συμμετοχή του σε κλινικές μελέτες στην Τουλούζη για τις αλλαγές στο ανθρώπινο σώμα όταν βρίσκεται σε ιδιαίτερες συνθήκες και από το 2018 εργάζεται ως γιατρός στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Αστροναυτών στην Κολωνία.

Ο ίδιος αυτοπροσδιορίζεται ως "κάτι σαν γιατρός εργασίας, αλλά για το διάστημα", καθώς παρέχει ιατρική και φαρμακευτική υποστήριξη σε αστροναύτες, πριν, κατά τη διάρκεια και μετά τις διαστημικές αποστολές.

"Το σώμα μας έχει φτιαχτεί με έναν εντυπωσιακό τρόπο για να επιβιώνει στη γη. Όταν πάμε στις αντίξοες συνθήκες του διαστήματος, υπάρχουν πράγματα που περιμένουμε να εμφανιστούν και άλλα που τα ανακαλύπτουμε μέσω της μακροχρόνιας εμπειρίας", αναφέρει. Μεταξύ των αναμενόμενων αλλαγών είναι η μείωση της μυικής μάζας και οστικής πυκνότητας, επειδή δεν χρησιμοποιείται το μυοσκελετικό λόγω έλλειψης βαρύτητας. Καρδιαγγειακά, αλλάζει η κατανομή του αίματος στο σώμα, ενώ μπορεί να συμβούν και κάποια παράδοξα: "σε κάποιες φλέβες, όπως οι σφαγίτιδες, μπορεί να έχουμε παλίνδρομη κίνηση του αίματος. Με μια σχετικά πρόσφατη ανακάλυψη έχει καταδειχτεί ότι αυτό μπορεί να δημιουργήσει και θρόμβους σε υγιείς ανθρώπους όπως είναι οι αστροναύτες", σημειώνει. Άλλες επιπτώσεις σχετίζονται με την έκθεση των αστροναυτών σε μεγαλύτερες δόσεις ακτινοβολίας, ενώ μια επίσης σχετικά πρόσφατη ανακάλυψη αφορά την όραση. "Το SANS (Spaceflight Associated Neuro-Ocular Syndrome), έχει κα κάνει με αλλαγές στην οπτική οξύτητα και κάποιες άλλες στον αμφιβληστροειδή χιτώνα, που κάποιοι αστροναύτες τις παθαίνουν και άλλοι όχι", εξηγεί. Σημαντικός είναι και ο ψυχολογικός παράγοντας.

Αστροναύτες και στελέχη του προγράμματος. Πάνω δεξιά, ο Α. Γολέμης.

Τα τρία στάδια

Η προετοιμασία ενός αστροναύτη διαρκεί περίπου 18 μήνες και περιλαμβάνει κάθε εργασία που θα κληθεί να εκτελέσει και πώς θα ανταποκριθεί σε κάθε πρόκληση. "Εμείς είμαστε εκεί στις κρίσιμες φάσεις της προετοιμασίας. Για παράδειγμα στη φυγόκεντρο, που αποτελεί εξομοίωση της απογείωσης, όπου μπορεί να παρουσιάσει αλλαγές στον καρδιακό σταθμό, στην εκπαίδευση για την προσθαλάσσωση ή προσγείωση και αλλού. Φυσικά, παίρνουμε το αναλυτικό ιατρικό ιστορικό του αστροναύτη, παρακολουθούμε τις ζωτικές λειτουργίες, ετοιμάζουμε κάποια φάρμακα που θα πάρουν μαζί τους με προσωποποιημένο τρόπο και επίσης φροντίζουμε να εκτελεστούν όλα τα ιατρικά τεστ πριν την πτήση". Η προετοιμασία περιλαμβάνει και καραντίνα 2-3 εβδομάδων, με στόχο να αποφευχθεί κάποια λοίμωξη στην διάρκεια της αποστολής, με παρόντα και τον γιατρό.

Στη διάρκεια της αποστολής, οι Ευρωπαίοι γιατροί έχουν από την Κολωνία άμεση επικοινωνία με τους αστροναύτες. "Συνήθως, κάνουμε μια live σύνδεση μαζί τους ανά εβδομάδα με τρόπο ιατρικά απόρρητο, συζητάμε αν υπάρχει κάποιο ιατρικό θέμα ή ανησυχία και τους κατευθύνουμε αναλόγως. Όταν χρειαστεί κάτι έκτακτο, μπορεί να πάρει τηλέφωνο, όπως κάνει στη γη", λέει ο κ. Γολέμης. Σε περίπτωση κάποιου ατυχήματος ή τραυματισμού, η επικοινωνία γίνεται συνήθως με το Χιούστον, το κύριο κέντρο ελέγχου του Διεθνούς Διαστημικού Σταθμού.

Στον επαναπατρισμό ο γιατρός βρίσκεται στο σημείο υποδοχής (προσθαλάσσωσης ή προσγείωσης), όπου παρέχει την άμεση ιατρική συνδρομή (ενυδάτωση, θέματα ισορροπίας, πιθανούς εμέτους ή άλλες αναμενόμενες ενοχλήσεις), ενώ στη συνέχεια συνοδεύει τον αστροναύτη πίσω στην Ευρώπη για το στάδιο αποκατάστασης. "Η αποκατάσταση διαρκεί περίπου 1,5 με 2 μήνες στην καίρια φάση της, στην οποία ο αστροναύτης πρέπει να αποκτήσει μυική μάζα, ενώ υπάρχει φροντίδα για την ομαλή επανένταξη, με μέριμνα ακόμα και για την έκθεση στα media. Άλλα ζητήματα χρειάζονται περισσότερο χρόνο, όπως η οστική πυκνότητα, που επανέρχεται σε 2 χρόνια".

Ο Α. Γολέμης (δεξιά) με αστροναύτες της ESA.

Η πρόκληση της COVID

Ο Διεθνής Διαστημικός Σταθμός είναι ίσως το μοναδικό μέρος με ανθρώπινη παρουσία που δεν "επισκέφθηκε" η COVID-19.

"Ήταν μια τεράστια πρόκληση το να μη μπει ο ιός στο διαστημόπλοιο. Ένας ασυμπτωματικός θα μπορούσε να διατηρήσει το φορτίο του ιού για εβδομάδες", εξηγεί ο Έλληνας επιστήμονας και προσθέτει: "Ο μεγαλύτερος κίνδυνος αφορά τη συνάντηση με την προηγούμενη ομάδα που θα επιστρέψει στη γη και έπειτα από 6 μήνες στο διάστημα έχει κατά κανόνα εξασθενημένο ανοσοποιητικό".

Τα εξαντλητικά μέτρα που ελήφθησαν σε παγκόσμιο επίπεδο αφορούσαν, επίσης την περίοδο εκπαίδευσης των αστροναυτών, η οποία περιλαμβάνει συνεχή ταξίδια μεταξύ ΗΠΑ, Καναδά, Ευρώπης, Ρωσίας, Ιαπωνίας. "Υπήρξαν περιπτώσεις αστροναυτών όλων των εθνικοτήτων που βρέθηκαν θετικοί στα τυχαία τεστ που κάναμε για να πάρουν το αεροπλάνο. Αυτό πάει πίσω το πρόγραμμα, αλλά δημιουργεί και τριβές μεταξύ των συνεργατών, γιατί κάθε χώρα ή κάθε διαστημική υπηρεσία είχε τη δική της τακτική για το τι κάνουμε στην αρχή, που ήταν όλα καινούργια", σημειώνει.

Άγγιξε το όνειρο να γίνει αστροναύτης

Στην διαδικασία επιλογής αστροναυτών 2021-2022 της ESA, που ολοκληρώθηκε πρόσφατα, ο Α. Γολέμης πέρασε όλα τα διαδοχικά στάδια και βρέθηκε στους 25 της τελικής φάσης, έναντι 22.500 αρχικών υποψηφίων! Δυστυχώς, η Ελλάδα δεν εκπροσωπήθηκε ανάμεσα στους 17 της τελικής επιλογής (5 επαγγελματίες αστροναύτες, 11 αναπληρωματικοί και για πρώτη φορά 1 αστροναύτης με κινητική αναπηρία).

Ο ίδιος αποφεύγει ευγενικά να διασαφηνίσει επί του παρόντος τους λόγους. Αντίθετα επικεντρώνει στα πολύπλευρα οφέλη που θα έχει για τη χώρα η εκπροσώπηση της στις επανδρωμένες αποστολές στο διάστημα:

"Η Ελλάδα είναι από τις ελάχιστες χώρες της ESA που δεν έχει εκπροσωπηθεί ποτέ στο σώμα των αστροναυτών", αναφέρει και παραθέτει τα οφέλη μιας πιθανής τέτοιας εξέλιξης στο μέλλον: "Πρωτίστως, αφορούν την επιστήμη. Ανοίγει ένα παράθυρο σε όλα τα πανεπιστήμια και τα ερευνητικά ιδρύματα της χώρας να εκτελέσουν επιστήμη στο διάστημα, όχι μόνο ιατρική, αλλά και στη φυσική, στη χημεία, στη μηχανική, στη βιολογία, στην ψυχολογία, στην επιστήμη υλικών. Επιπλέον, θα δώσει μια ώθηση στον υπαρκτό και ενεργό βιομηχανικό διαστημικό τομέα της χώρας μας, συμβάλλοντας έτσι στην πρωτοπορία της Ελλάδας σε τεχνολογίες αιχμής. Παράλληλα, υπάρχει μια διάσταση γεωπολιτική, γιατί το διάστημα είναι ένα νέο σύνορο και θεωρώ πως χρειάζεται μια ανθρώπινη εκπροσώπηση της Ελλάδας πολύ σύντομα. Τέλος, μια τέτοια επιλογή θα εμπνεύσει και θα κινητοποιήσει κι άλλους νέους και νέες να στραφούν στην πρόοδο και στην Επιστήμη".

Ειδήσεις υγείας σήμερα
Ποιο είδος ''χρόνου για τον εαυτό'' είναι πιο αναζωογονητικό ;
Κατάθλιψη και γιορτές: Στρατηγικές αντιμετώπισης
Πώς βοηθά ο χορός ανθρώπους με νόσο του Πάρκινσον [μελέτη]