Κονσέρβες, συσκευασίες τροφίμων, επενδύσεις δαπέδων, καλλυντικά, προϊόντα προσωπικής φροντίδας, ακόμα και παιδικά παιχνίδια. Είναι ορισμένες μόνο εφαρμογές των πλαστικοποιητών, οι οποίοι βρίσκονται παντού και η έκθεση των Ευρωπαίων πολιτών σε αυτούς εξακολουθεί να προβληματίζει τους επιστήμονες, παρά τους περιορισμούς και τις απαγορεύσεις των τελευταίων χρόνων.

Μεγάλη ευθυγραμμισμένη μελέτη που έγινε σε 25 ευρωπαϊκές χώρες και δημοσιεύτηκε πριν από λίγες μέρες, έδειξε ανησυχητικές συγκεντρώσεις των συγκεκριμένων χημικών ενώσεων στο αίμα και στα ούρα παιδιών, εφήβων και ενηλίκων, παρά την τάση υποχώρησης.

Ο καθηγητής Περιβαλλοντικής Μηχανικής στο ΑΠΘ και υπεύθυνος για το ελληνικό τμήμα της μελέτης, Δημοσθένης Σαρηγιάννης (φωτογραφία), μιλά στο iatronet.gr για την ύπαρξη των πλαστικοποιητών σε προϊόντα καθημερινής χρήσης, τον τρόπο με τον οποίο ο άνθρωπος εκτίθεται σε αυτούς, καθώς και τους κινδύνους για την υγεία. Αυτοί ξεκινούν από τις ορμονικές διαταραχές, επηρεάζοντας την αναπαραγωγική ικανότητα, και επεκτείνονται σε νευροαναπτυξιακές, ακόμη και νευροεκφυλιστικές διαταραχές.

Φθαλικές ενώσεις και δισφαινόλες

Οι φθαλικές ενώσεις είναι ομάδα χημικών πλαστικοποιητών που χρησιμοποιούνται για να προσδώσουν ευλυγισία και πλαστικότητα σε PVC και άλλα υλικά. "Βρίσκουμε φθαλικούς εστέρες και υποκατάστατα σε συσκευασίες τροφίμων που έχουν μεταλλικά κομμάτια, όπως σε μορφή επιχρίσματος εσωτερικά σε κονσέρβες. Εκεί, επειδή είναι λιπόφιλες ουσίες, μπορούν να περάσουν στο λάδι που έχει π.χ. η κονσέρβα ψαριού και να καταναλωθούν", εξηγεί ο κ. Σαρηγιάννης και προσθέτει: "με άλλη μορφή, χρησιμοποιείται για στεγανοποίηση σε διάφορα μπουκάλια, όπως στο καπάκι βάζων τροφίμων".

Στις επενδύσεις δαπέδων τύπου μελαμίνης, χρησιμοποιείται ο πλαστικοποιητής για να μην τρίβεται και σπάει το πάτωμα. Επειδή είναι σχετικά πτητικές ενώσεις, ο άνθρωπος μπορεί να τις εισπνεύσει, όταν το υλικό γεράσει και αρχίσει να φθείρεται. "Η ίδια ακριβώς δόση πλαστικοποιητή θα δημιουργήσει λιγότερη συγκέντρωση στο αίμα αν την καταναλώσω μέσω της τροφής από το αν την εισπνεύσω, επειδή όταν τρώω κάτι παρακάμπτω το πρώτο στάδιο μεταβολισμού, στους πνεύμονες", σημειώνει.

Άλλες ουσίες που δίνουν πλαστικές ιδιότητες είναι οι δισφαινόλες και ειδικά η ευρέως χρησιμοποιούμενη σε πολλές εφαρμογές δυσφαινόλη Α. Αυτή μέχρι πρόσφατα υπήρχε σε πλαστικά μπιμπερό και μέσα από τη θερμική και μηχανική επεξεργασία μπορούσε να περάσει στο μητρικό γάλα. Σήμερα, έχει απαγορευτεί αυτή η χρήση, αλλά όχι και στα αθλητικά παγούρια που έχουν πλαστικότητα, ώστε να μπορεί το υλικό να πιεστεί και να επανέλθει στο αρχικό του σχήμα. 

"Ενώ έχει τοξικές ιδιότητες, η δισφαινόλη Α μεταβολίζεται γρήγορα και δεν το καταλαβαίνει ο οργανισμός. Αυτό ήταν το επιχείρημα της βιομηχανίας. Η αλήθεια είναι πως αυτό ισχύει για τους ενήλικες, όχι όμως για ένα μωρό που μόλις έχει γεννηθεί και δεν έχει ακόμα αναπτυγμένο μεταβολισμό ή για έναν άνθρωπο με διαφορετικό μεταβολισμό λόγω για παράδειγμα γενετικής προδιάθεσης", εξηγεί ο καθηγητής.

Ορμονικές και νευροαναπτυξιακές διαταραχές

Η τακτική έκθεση των πολιτών στους πλαστικοποιητές εγκυμονεί κινδύνους που σχετίζονται με ορμονικές διαταραχές και μπορούν να επηρεάσουν την αναπαραγωγική ικανότητα, αλλά μπορούν να συνδεθούν και με άλλου είδους προβλήματα υγείας. "Αρκετά διδακτορικά που έχουν ολοκληρωθεί ή «τρέχουν», συνδέουν την παράλληλη έκθεση σε φθαλικούς εστέρες και μέταλλα με νευροαναπτυξιακές διαταραχές,  διαταραχές του κύκλου της ουρίας, ακόμα και με Αλτσχάιμερ ή μορφές άνοιας. Άρα μιλάμε για μια συνδυαστική δράση που πάει παραπέρα από το κομμάτι της αναπαραγωγής, γιατί ακριβώς το πρόβλημα είναι η διαταραχή που κάνει στην ορμονική ισορροπία", αναφέρει.

Τι έδειξε η μελέτη

Η ευθυγραμμισμένη πανευρωπαϊκή μελέτη HBM4EU διενεργήθηκε σε περισσότερα από 10.000 άτομα (περίπου 4.100 νεαρούς ενήλικες, 3.600 παιδιά και 3.100 εφήβους) από 25 διαφορετικές χώρες.

Αφού καθορίστηκαν οι κατευθυντήριες τιμές και πιστοποιήθηκαν εργαστήρια και μεθοδολογία, λήφθηκαν δείγματα αίματος, ούρων ή και τριχωτού της κεφαλής και έγινε χημική ανάλυση στο εργαστήριο, εστιασμένη σε φθαλικούς εστέρες, δισφαινόλες, μέταλλα και μια σειρά από άλλα χημικά. Τα ευρήματα ήταν ανησυχητικά.

"Οι υψηλές συχνότητες ανίχνευσης δείχνουν ότι παρά τους διάφορους (αυστηρούς) κανονισμούς, οι φθαλικές ενώσεις εξακολουθούν να είναι πανταχού παρούσες", επισημαίνουν οι συντάκτες της πρόσφατα δημοσιευμένης μελέτης.

Οι μελετητές συμπεραίνουν ότι παρά την πτωτική τάση σε όλες τις χώρες την τελευταία δεκαετία, ως αποτέλεσμα της απαγόρευσης μιας σειράς ενώσεων στην Ευρώπη, τα επίπεδα έκθεσης παραμένουν ανησυχητικά και απαιτούν περαιτέρω δράση. Παράλληλα, η ανάλυση ανέδειξε αύξηση της λιγότερο τοξικής DINCH που υποκαθιστά τις απαγορευμένες ενώσεις.

Σε ό,τι αφορά στην Ελλάδα, συγκαταλέγεται μαζί με τη Γαλλία και την Ιταλία στις χώρες με τις υψηλότερες συγκεντρώσεις στα παιδιά, σε σύγκριση με τον μέσο όρο της Ε.Ε.

Τρόποι προφύλαξης

"Πρέπει να μας γίνει μάθημα συνολικά. Τα χημικά αυτά πρόσθετα βρίσκονται σε πολλά προϊόντα που μπαίνουν στα σπίτια μας, και για αυτό συνεχίζουμε να τα βλέπουμε στο αίμα και στα ούρα του πληθυσμού", παρατηρεί ο κ. Σαρηγιάννης και προτείνει τρόπους αντιμετώπισης σε δύο επίπεδα: Από την πλευρά των χημικών μηχανικών και της βιομηχανίας, πρέπει να ενταθούν οι προσπάθειες σχεδιασμού χημικών που να είναι από την αρχή μη τοξικά και πιο βιοαποικοδομήσιμα. Από την πλευρά του ο καταναλωτής πρέπει να διαβάζει τα ψιλά γράμματα, να αποφεύγει κατά το δυνατό συσκευασμένα τρόφιμα και στο βαθμό που μπορεί να μην επιλέγει προϊόντα από τρίτες χώρες, όπου δεν είμαστε απόλυτα σίγουροι για τις συγκεντρώσεις αυτών των ενώσεων.

"Εμείς, ως επιστημονική ομάδα ηγούμαστε σε αυτή την ευρωπαϊκή προσπάθεια για πιο ασφαλή χημικά", αναφέρει ο κ. Σαρηγιάννης και καταλήγει πως η έρευνα συνεχίζεται, με στόχο να προλάβει την ανίχνευση των επικίνδυνων ενώσεων, πριν από την ανάπτυξη κλινικών συμπτωμάτων. "Δεν θέλεις να βρεθείς για παράδειγμα σε κατάσταση ολιγοσπερμίας ή με μια νευροεκφυλιστική διαταραχή, αλλά να την προλάβεις. Αν έχει εκδηλωθεί και την διαγνώσει ο γιατρός είναι αργά και πλέον παίρνεις φάρμακα για τη θεραπεία. Εκεί ακριβώς εστιάζει η δική μας έρευνα, στην πρόληψη ακριβείας".

Ειδήσεις υγείας σήμερα
Ποιο είδος ''χρόνου για τον εαυτό'' είναι πιο αναζωογονητικό ;
Κατάθλιψη και γιορτές: Στρατηγικές αντιμετώπισης
Πώς βοηθά ο χορός ανθρώπους με νόσο του Πάρκινσον [μελέτη]