Σιωπηλός ‘δολοφόνος’ η παχυσαρκία

Με τη ζωή τους θα πληρώσουν το τίμημα της παχυσαρκίας 35.000 Έλληνες την προσεχή πενταετία. Οι επιστήμονες θεωρούν το έντονα αυξημένο σωματικό βάρος ως τη μεγαλύτερη νέα απειλή για την παγκόσμια Υγεία. Εκτός από τη θνησιμότητα, η νοσηρή παχυσαρκία υποβαθμίζει την ποιότητα της ζωής και συνοδεύεται συχνά με βαριές ψυχολογικές επιπτώσεις.

Στον αντίποδα των οδυνηρών αυτών προβλέψεων, οι ειδικοί εκτιμούν ότι μπορούν να προληφθούν οι εννέα στους δέκα θανάτους, χάρη στην αποκαλούμενη ‘βαριατρική χειρουργική’. Πρόκειται για τις διάφορες επεμβάσεις κατά της παχυσαρκίας, οι οποίες όμως για να εφαρμοστούν αποτελεσματικά απαιτούν ένα θεσμικό πλαίσιο, που πρέπει να εξασφαλίσει η πολιτεία και μια γενικότερη ενημέρωση τόσο του ιατρικού σώματος, όσο και του ευρύτερου κοινού.

Αυτό το θεσμικό πλαίσιο είναι άμεσο ζητούμενο για την χώρα μας, όπως είναι και επιτακτική η συνεργασία πολλών ιατρικών ειδικοτήτων για την αποτελεσματική εφαρμογή της βαριατρικής χειρουργικής. Η ελπίδα της θεραπείας είναι τόσο μεγάλη όσο και ο κίνδυνος, αν αυτός ο νέος τομέας αφεθεί στον ερασιτεχνισμό.

Τα παραπάνω ανέφεραν σήμερα ο χειρουργός, διευθυντής της Ιατρικής Μονάδας Παχυσαρκίας (ΙΜΟΠ) κ. Οδυσσέας Βουδούρης, ο οποίος έχει πραγματοποιήσει τις πρώτες λαπαροσκοπικές επεμβάσεις δακτυλίου στην Ελλάδα το 1994 και η ψυχολόγος της ΙΜΟΠ κ.

Γιούλα Μπούρα, με αφορμή την 1^η Διατομεακή Ημερίδα Διαλόγου Παθολόγων – Χειρουργών (9 Μαΐου 2008, Divani Caravel) με θέμα: ‘Χειρουργική θεραπεία της νοσηρής παχυσαρκίας’, που διοργανώνει το Ινστιτούτο Ιατρικής έρευνας και Εκπαίδευσης.

Η παχυσαρκία – είπαν – είναι σήμερα η μεγαλύτερη μη λοιμώδης επιδημία στον πλανήτη. Δεν αποτελεί απλώς μια ‘κατάσταση που προδιαθέτει σε ασθένειες’, αλλά είναι η ίδια μια νόσος, η οποία μάλιστα έχει βαριά πρόγνωση. Είναι σήμερα η τρίτη αιτία θανάτων στη χώρα μας μετά τις καρδιαγγειακές παθήσεις και τις νεοπλασίες.

Συγκεκριμένα, οι στατιστικές δείχνουν ότι οι κυριότερες αιτίες θανάτου των Ελλήνων για το 2006 ήταν κατά σειρά:

Η παχυσαρκία συνδέεται και με παθολογικές ψυχολογικές επιπτώσεις: σύμφωνα με πρόσφατη αμερικανική μελέτη, η κατάθλιψη εμφανίζεται 5 φορές συχνότερα σε παχύσαρκα άτομα σε σχέση με άτομα φυσιολογικού βάρους. Ορισμένες γαλλικές μελέτες έχουν εκτιμήσει την δεκαετία του '90 ότι ακόμα και το ποσοστό αυτοκτονίας σε παχύσαρκα άτομα είναι αυξημένο κατά περίπου 50%.

Πιο πρόσφατη μελέτη που διεξήχθη στο Πανεπιστήμιο της Pennsylvania (ΗΠΑ) το 2006 σε δείγμα πάνω από 40.000 περιστατικά έδειξε ότι οι απόπειρες αυτοκτονίας είναι κατά 87% συχνότερες σε άτομα με ΔΜΣ (δείκτη παχυσαρκίας) μεταξύ 40 και 50 (βαριά μορφή παχυσαρκίας) και κατά 122% συχνότερες σε άτομα με ΔΜΣ>50 (εξαιρετικά βαριά μορφή παχυσαρκίας).

Για τους παραπάνω λόγους έχουν κινητοποιηθεί τόσο οι ευρωπαϊκές αρχές, όσο και οι εθνικές για να προωθήσουν τα μέτρα πρόληψής της.

Ταυτόχρονα όμως είναι αναγκαίο να αναπτυχθούν και τα θεραπευτικά μέτρα, τα οποία είναι τα μόνα που μπορούν να βοηθήσουν τα άτομα που ήδη πάσχουν από παχυσαρκία. Οι συντηρητικές μέθοδοι είναι αποτελεσματικές κυρίως στις ήπιες μορφές παχυσαρκίας.

Σύμφωνα με τον Π.Ο.Υ (Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας), ενώ η βαριατρική χειρουργική (επεμβάσεις κατά της παχυσαρκίας) είναι η μόνη αποτελεσματική μέθοδος για τη μόνιμη απώλεια βάρους, στη νοσηρή παχυσαρκία.

Πρόσφατη ειδικότητα

Η βαριατρική χειρουργική είναι όμως μια σχετικά πρόσφατη ειδικότητα. Δεν υπάρχει στη χώρα μας πιστοποιημένη διαδικασία εκπαίδευσης των χειρουργών και των υπολοίπων επιστημόνων. Για να ισχύσουν οι διαπιστώσεις του Π.Ο.Υ είναι επιτακτικό να διασφαλιστούν στη χώρα μας προδιαγραφές και κανόνες υποχρεωτικοί για τη διεξαγωγή της βαριατρικής χειρουργικής.

Όπως ανέφερε ο κ. Βουδούρης, η παχυσαρκία ορίζεται ως το υπερβολικό ποσοστό λίπους σε σχέση με τη συνολική μάζα του σώματος. Για τον σκοπό αυτό χρησιμοποιείται ένας δείκτης που βασίζεται στο ύψος και στο βάρος του ατόμου.

Τα κυριότερα αίτια για την αύξηση των παχύσαρκων ατόμων βρίσκονται στη δομή των σύγχρονων δυτικών κοινωνιών και του τρόπου ζωής που έχουμε υιοθετήσει τα τελευταία χρόνια. Συγκεκριμένα, για τη χώρα μας τα κυριότερα αίτια είναι:

Η εγκατάλειψη σε σημαντικό βαθμό της μεσογειακής διατροφής, η υψηλή μέση τηλεθέαση του Έλληνα ο οποίος σπάει κάθε προηγούμενο ευρωπαϊκό ρεκόρ με περίπου 4 ώρες τηλεθέασης ημερησίως. Η ανεξέλεγκτη διαφήμιση ‘νοσογόνων’ τροφών, η ραγδαία αστικοποίηση του ελληνικού πληθυσμού τις τελευταίες δεκαετίες και οι σύγχρονες εργασιακές συνθήκες με το αυξημένο στρες που συνεπάγονται.

Η καταπολέμηση των παραπάνω αιτίων τόνισε ο κ. Βουδούρης, αποτελεί την καλύτερη μορφή πρόληψης και ταυτόχρονα το πιο δυνατό μας όπλο στη μελλοντική μείωση της παχυσαρκίας.

Η θεραπεία όμως είναι η μόνη επιβεβλημένη μέριμνα για τα άτομα που έχουν ήδη εγκλωβιστεί στην παχυσαρκία. Η θεραπεία της ήπιας παχυσαρκίας (ΔΜΣ < 35) αφορά στις συντηρητικές μεθόδους (διατροφική συμβουλευτική, δίαιτες, φαρμακευτική αγωγή).

Η βαριατρική χειρουργική, εφαρμόζεται στις βαριές μορφές (ΔΜΣ > 35) και πολύ βαριές μορφές παχυσαρκίας (ΔΜΣ > 40) σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας.

Ήδη, ο αριθμός των παχύσαρκων ατόμων με πολύ βαριά μορφή παχυσαρκίας (με Δείκτη Μάζας Σώματος > 40) αγγίζει στην Ελλάδα τους 400.000. Για τα άτομα αυτά ο κίνδυνος θνησιμότητας πολλαπλασιάζεται επί 2,5 σε σχέση με άτομα φυσιολογικού βάρους.

Η πιθανότητα αυτά τα άτομα να θεραπευτούν με συντηρητικές μεθόδους (δίαιτες, φαρμακευτική αγωγή κλπ.) είναι μικρότερη του 5%.

Για να ισχύσουν οι διαπιστώσεις του Π.Ο.Υ είναι επιτακτικό να διασφαλιστούν στη χώρα μας προδιαγραφές και κανόνες υποχρεωτικοί για τη διεξαγωγή της βαριατρικής χειρουργικής.

Αναφερόμενος στο θεσμικό πλαίσιο της βαριατρικής χειρουργικής στη χώρα μας, ο κ. Βουδούρης ανέφερε ότι σήμερα απουσιάζει. ‘Θα πρέπει άμεσα να θεσπιστεί ένα σύγχρονο θεσμικό πλαίσιο για τη βαριατρική χειρουργική, τόνισε ο κ.

Βουδούρης, καθώς αυτή η χειρουργική εξειδίκευση απαιτεί ιδιαίτερη ιατρική γνώση της φυσιοπαθολογίας της παχυσαρκίας, προχωρημένες χειρουργικές τεχνικές δεξιότητες, συγκεκριμένο εξοπλισμό για τη διάγνωση και κυρίως την παρακολούθηση μετά την επέμβαση, καθώς και την επιστημονική συνεργασία με άλλες ειδικότητες σε μόνιμη βάση.

Πιστοποιημένες μονάδες βαριατρικής αντιμετώπισης της παχυσαρκίας, πρωτοβάθμιες και δευτεροβάθμιες, εθνικό μητρώο βαριατρικών επεμβάσεων, μαζί με το απαιτούμενο ασφαλιστικό πλαίσιο για την οικονομική κάλυψη από τα δημόσια και ιδιωτικά ασφαλιστικά ταμεία είναι τα πλέον βασικά βήματα για τη δημιουργία του θεσμικού αυτού πλαισίου.

Βαριατρική χειρουργική

Οι βασικές βαριατρικές επεμβάσεις είναι ο γαστρικός ρυθμιζόμενος δακτύλιος, η γαστρική παράκαμψη και η αφαίρεση του γαστρικού θόλου. Θα πρέπει να σημειωθεί είπε ο κ. Βουδούρης, ότι για κάθε παχύσαρκο άτομο η χειρουργική θεραπεία θα πρέπει να είναι εξατομικευμένη, ανάλογα με τις ενδείξεις.

Σε γενικές γραμμές, η μεγάλη πλειοψηφία των περιστατικών μπορεί να καλυφθεί με τις τρεις αυτές τεχνικές.

Ο γαστρικός δακτύλιος: περιορίζει την ποσότητα τροφής δημιουργώντας την αίσθηση του κορεσμού με μικρότερες ποσότητες απ' αυτές που συνηθίζει να τρώει ο παχύσαρκος ασθενής.

Η γαστρική παράκαμψη: μειώνει την απορρόφηση των θερμίδων από τις τροφές που καταναλώνει το παχύσαρκο άτομο.

Η αφαίρεση γαστρικού θόλου: περιορίζει την ποσότητα μικραίνοντας την χωρητικότητα του στομάχου και περιορίζει τις βουλιμικές τάσεις μειώνοντας την γρελίνη, μια ορεξογόνο ουσία που παράγει ο γαστρικός θόλος.

Ψυχολογικές επιπτώσεις

Από την πλευρά της, η κ. Μπούρα τόνισε ότι όλες οι σύγχρονες μελέτες δείχνουν πως τα παχύσαρκα άτομα παρουσιάζουν σημαντικά αυξημένο ποσοστό ψυχολογικών προβλημάτων, τα οποία συνήθως εγκλωβίζουν αυτούς τους ασθενείς σε ένα φαύλο κύκλο: οι ψυχολογικές δυσκολίες επιδεινώνουν την παχυσαρκία, η οποία με την σειρά της επιβαρύνει ψυχολογικά τον ασθενή.

Οι πιο συχνές επιπτώσεις είναι ο κοινωνικός στιγματισμός, η χαμηλή αυτοεκτίμηση και οι ενοχές, η αυτό - απομονωτική συμπεριφορά, ο συμβιβασμός στις σχέσεις και οι επαγγελματικές δυσκολίες.

Βασικό πρόβλημα αποτελεί το γεγονός ότι σπανίως το παχύσαρκο άτομο αντιλαμβάνεται την παχυσαρκία του ως ασθένεια, αλλά συνήθως ως ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό για το οποίο συχνά τον διακατέχει μια συνειδητή ή μια υποσυνείδητη ενοχή.

Η συνειδητοποίηση ότι η παχυσαρκία είναι μια ασθένεια, όπως πολλές άλλες ασθένειες, η οποία μπορεί να θεραπευτεί, καθώς και η συνειδητοποίηση των αιτιών αυτής της ασθένειας, αποτελεί συχνά το πρώτο θετικό βήμα απεγκλωβισμού.

Σύμφωνα με μια πρόσφατη μελέτη της Ιατρικής Μονάδας Παχυσαρκίας σε 420 περιστατικά, μόνο το 8,5% των παχύσαρκων ατόμων δηλώνουν ότι γνωρίζει ότι η παχυσαρκία του αποτελεί ασθένεια. Το 91,5% δηλώνει ότι το βάρος του αποτελεί απλώς ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό, το οποίο ενδεχομένως να προδιαθέτει για κάποιες άλλες ασθένειες.

Στη ‘θεραπευτική συμμαχία’ για την μόνιμη ίαση του ασθενούς η εξειδικευμένη θεραπευτική ομάδα (χειρουργός, παθολόγος, ψυχολόγος, διατροφολόγος) θα μπορέσει να συμβάλλει σημαντικά όταν τα παραπάνω χαρακτηριστικά είναι ισχυρά και να τα ενισχύσει ακόμα περισσότερο, ώστε τον σημαντικότερο ρόλο να διαδραματίσει ο ίδιος ο ασθενής.

Βασικό χαρακτηριστικό της βαριατρικής χειρουργικής, σε αντιπαράθεση με την υπόλοιπη χειρουργική, είναι το γεγονός ότι η επέμβαση δεν αποτελεί το τέλος της θεραπευτικής διαδικασίας αλλά την αρχή της. Η ψυχολογική συνοδεία και υποστήριξη σε όλη την πολύμηνη ή και πολύχρονη διάρκεια της ομαλοποίησης του βάρους δεν είναι επικουρικό στοιχείο αλλά μέρος της ίδιας της θεραπείας.

Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι 18 μήνες μετά την βαριατρική επέμβαση και την απώλεια βάρους σε δείγμα 250 πρώην παχύσαρκων, το 86% δηλώνουν ότι βελτιώθηκε σημαντικά η οικογενειακή τους καθημερινότητα, το 68% διαπιστώνουν βελτίωση της ερωτικής τους ζωής, το 59% αναφέρουν επαγγελματική αναβάθμιση.

Θάνατοι στην Ελλάδα