Υδροκέφαλος είναι, με απλά λόγια, η “παθολογική συσσώρευση” υγρού στις κοιλότητες (κοιλίες) του εγκεφάλου.

Οι κοιλίες του εγκεφάλου παράγουν το εγκεφαλονωτιαίο υγρό (ΕΝΥ), το οποίο κανονικά ρέει μέσω των κοιλιών, κυκλοφορεί στον εγκέφαλο και διοχετεύεται στη βάση. Αυτό το υγρό παίζει προστατευτικό και θρεπτικό ρόλο και διατρέχει-περιβάλλει τον εγκέφαλο και τη σπονδυλική στήλη.

Η πίεση που ασκεί το επιπλέον υγρό, μπορεί να προκαλέσει βλάβες στους εγκεφαλικούς ιστούς και κατά συνέπεια στη λειτουργία του εγκεφάλου.

Υδροκεφαλία μπορεί να εμφανιστεί σε οποιαδήποτε ηλικία, αλλά πιο συχνά  στα βρέφη και  σε ενήλικες άνω των 60 ετών.

Στην υδροκεφαλία, η “παθολογική συσσώρευση” εγκεφαλονωτιαίου υγρού μπορεί να οφείλεται στην απόφραξη των οδών φυσιολογικής ροής του, στην ελλιπή απορρόφησή του ή στην αυξημένη παραγωγή του.

Κύρια ανατομικά αίτια για την εμφάνιση υδροκεφαλίας είναι τα τραύματα εγκεφάλου, οι λοιμώξεις, οι όγκοι εγκεφάλου και οι συγγενείς ανωμαλίες.

Το γεγονός ότι εάν δεν αντιμετωπιστεί η υδροκεφαλία ο ασθενής κινδυνεύει να οδηγηθεί με τη πάροδο του χρόνου σε αναπηρία ή ακόμα και στον θάνατο κάνει επιτακτική την χειρουργική θεραπεία του. Σκοπός του χειρουργείου είναι η αναίρεση του αιτίου (σε περιπτώσεις παραδείγματος χάριν όγκου ή σοβαρού τραυματισμού στον εγκέφαλο) είτε η αποκατάσταση της φυσιολογικής λειτουργίας-πίεσης του εγκεφαλονωτιαίου υγρού με την τοποθέτηση βαλβίδας παροχέτευσης.

Χρόνιος υδροκέφαλος (φυσιολογικής πίεσης)

O χρόνιος υδροκέφαλος (φυσιολογικής πίεσης) έχει τρία χαρακτηριστικά συμπτώματα, συνδέεται στενά με την άνοια και παρουσιάζεται σε πολλούς ασθενείς με Altzheimer και παρκινσονικά σύνδρομα.

Ποια είναι τα  βασικά συμπτώματα του χρόνιου υδροκεφάλου;

  • Διαταραχή βάδισης: ο ασθενής έχει μικρό και ασταθή βηματισμό, δυσκολεύεται να κρατήσει τον κορμό σε όρθια θέση ή να τον περιστρέψει και κινείται με δυσκολία.
  • Διαταραχές μνήμης και συμπεριφοράς: ο ασθενής αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα με την πρόσφατη μνήμη και τη δυνατότητα συγκέντρωσης, παρουσιάζει βραδυψυχισμό.
  • Ακράτεια ούρων: ο ασθενής παρουσιάζει ακράτεια ούρων, αλλά και διαταραχή στον έλεγχο όλων των σφιγκτήρων σε ορισμένες περιπτώσεις.

Η υδροκεφαλία συνοδεύεται από ψυχολογικά προβλήματα

Συχνά ο ασθενής με υδροκεφαλία παρουσιάζει και μία σειρά ψυχικών διαταραχών, όπως κατάθλιψη, άγχος και ευερεθιστότητα, υπνηλία και διαταραχή της συγκέντρωσης.

Στις περιπτώσεις που εμπλέκονται και οι μετωπιαίες περιοχές του εγκεφάλου, όπως ο μετωπιαίος λοβός και ο μετωπιαίος φλοιός, είναι πιθανό η συγκέντρωση εγκεφαλονωτιαίου υγρού να οδηγήσει σε σοβαρές διαταραχές της προσωπικότητας του ασθενούς, επηρεάζοντας τις γνωστικές, συναισθηματικές και ανώτερες νοητικές λειτουργίες του.

Εκκενωτική οσφυονωτιαία παρακέντηση

Η κυριότερη διαγνωστική επεμβατική διαδικασία επιβεβαίωσης της παρουσίας υδροκεφάλου φυσιολογικής πίεσης ονομάζεται εκκενωτική οσφυονωτιαία παρακέντηση.

Η διαδικασία προβλέπει την αφαίρεση 20-30 ml εγκεφαλονωτιαίου υγρού από την περιοχή της σπονδυλικής στήλης στο ύψος της μέσης.

Τις επόμενες ώρες και για έως ένα 24ωρο μετά την παρακέντηση, γίνεται η αξιολόγηση του ασθενούς και ο νευροχειρουργός διαπιστώνει εάν υπάρχει βελτίωση:

  • στον τρόπο κίνησης του ασθενούς
  • στον ρυθμό βάδισης
  • στην ισορροπία του
  • στην ευστάθεια του κορμού
  • στη νοητική εικόνα και την ικανότητα επικοινωνίας
  • στο επίπεδο ελέγχου των σφικτήρων
     

Η  εκκενωτική οσφυονωτιαία παρακέντηση μπορεί να επαναληφθεί και να επιβεβαιώσει την παρουσία του υδροκεφάλου μέσα από τρεις συνεχόμενες παρακεντήσεις.

Μαγνητική δεξαμενογραφία (μαγνητική ροής του εγκεφαλονωτιαίου υγρού)

Μία μη επεμβατική εξέταση της ροής του εγκεφαλονωτιαίου υγρού, που μπορεί να επιβεβαιώσει την παρουσία υδροκεφαλίας, είναι η μαγνητική δεξαμενογραφία (μαγνητική ροής του εγκεφαλονωτιαίου υγρού).

Η εξέταση αυτή καταγράφει την ταχύτητα με την οποία ρέει το εγκεφαλονωτιαίο υγρό μέσα στα διαμερίσματα του κοιλιακού συστήματος και μπορεί να αξιολογήσει την περιοχή που υπάρχει διαταραχή της ομαλής ροής του.

Αντιμετώπιση του υδροκεφάλου με τοποθέτηση βαλβίδας εγκεφάλου

Η βαλβίδα παροχέτευσης εγκεφαλονωτιαίου υγρού τοποθετείται προκειμένου να παροχετεύεται το “πλεονάζον” υγρό από τον εγκέφαλο.

Ανάλογα με την περίπτωση, χρησιμοποιείται κοιλιοπεριτοναϊκή βαλβίδα, η οποία παροχετεύει το “πλεονάζον” εγκεφαλονωτιαίο υγρό στην περιτοναϊκή κοιλότητα ή οσφυοπεριτοναϊκή βαλβίδα, η οποία παροχετεύει από τον υπαραχνοειδή χώρο της οσφυϊκής μοίρας της σπονδυλικής στήλης, στην περιτοναϊκή κοιλότητα (εντός της κοιλιάς).

Η χρήση ρυθμιζόμενων μαγνητικών βαλβίδων εξασφαλίζει την ιδανική πίεση λειτουργίας του εγκεφάλου κάθε ασθενούς και αποτελεί μία απολύτως εξατομικευμένη θεραπεία για τον υδροκέφαλο.

Τρία είναι τα βασικά τμήματα μίας βαλβίδας παροχέτευσης εγκεφαλονωτιαίου υγρού:

  • Ο καθετήρας που τοποθετείται μέσα στο κοιλιακό σύστημα του εγκεφάλου
  • Ο μηχανισμός της βαλβίδας, που ελέγχει τη ροή του εγκεφαλονωτιαίου υγρού
  • Ο καθετήρας που παροχετεύει το υγρό από τη βαλβίδα στην περιτοναϊκή κοιλότητα
     

Μετά το χειρουργείο κανένα τμήμα της βαλβίδας παροχεύτευσης δεν είναι ορατό, καθώς η τοποθέτηση γίνεται ενδοεγκεφαλικά και υποδόρια.

Σπανίως, μπορεί να κριθεί σκόπιμο το περιφερειακό άκρο της βαλβίδας να τοποθετηθεί είτε εντός ενός μεγάλου φλεβικού στελέχους στον τράχηλο (σφαγίτιδα) είτε στον θώρακα, εντός της υπεζωκοτικής κοιλότητας.

Η επέμβαση τοποθέτησης βαλβίδας παροχέτευσης είναι μία από τις πιο συχνές επεμβάσεις της νευροχειρουργικής. Από το 1905, όταν ο Γερμανός νευροχειρουργός Kausch πραγματοποίησε την πρώτη εγχείρηση παροχέτευσης εγκεφαλονωτιαίου υγρού στην περιτοναϊκή κοιλότητα και πολύ περισσότερο από τη δεκαετία του 1960, με την εισαγωγή των καθετήρων με βαλβιδικό μηχανισμό στην κατάληξή τους, οι βαλβίδες παροχέτευσης σώζουν ζωές σε περιπτώσεις υδροκεφαλίας.

Αποφρακτικός υδροκέφαλος

Αποφρακτικός υδροκέφαλος δημιουργείται όταν η ροή του εγκεφαλονωτιαίου υγρού μειωθεί ή αποκλειστεί πλήρως επειδή υπάρχει απόφραξη στο κοιλιακό σύστημα του εγκεφάλου εξαιτίας όγκου, αιματώματος, συγγενούς ανατομικής ανωμαλίας, σύμφυσης ή φλεγμονής.

Τα κυριότερα συμπτώματα του αποφρακτικού υδροκέφαλου είναι:

  • Πονοκέφαλος (κεφαλαλγία)
  • Ναυτία
  • Έμετοι
  • Διαταραχές όρασης
  • Διαταραχή στον καρδιακό ρυθμό (βραδυκαρδία)
  • Διαταραχή της αναπνοής (ταχύπνοια)
  • Διαταραχή του επιπέδου συνείδησης (υπνηλία, λήθαργος, σύγχυση)

Χειρουργική αντιμετώπιση του αποφρακτικού υδροκέφαλου

Η χειρουργική αφαίρεση της βλάβης που αποφράσσει τη φυσιολογική επικοινωνία των κοιλιών του εγκεφάλου, αποτελεί την οριστική λύση.

Σε περιπτώσεις που δεν είναι δυνατή η αναίρεση της αιτίας της αποφρακτικής υδροκεφαλίας ή δεν το επιτρέπει η νευρολογική εικόνα του ασθενούς, μπορεί να τοποθετηθεί βαλβίδα παροχέτευσης εγκεφαλονωτιαίου υγρού.

3η κοιλιοστομία

Σε ασθενείς με υδροκέφαλο, η αιτία του οποίου είναι η στένωση του υδραγωγού Sylvius, που ενώνει την 3η με την 4η κοιλία, ενδείκνυται η ελάχιστα επεμβατική τεχνική, κατά την οποία δημιουργείται μία μικρή οπή στο έδαφος της 3ης κοιλίας και ονομάζεται ενδοσκοπική 3η κοιλιοστομία.

Η παράκαμψη της αιτίας της απόφραξης, αποκαθιστά τη ροή του εγκεφαλονωτιαίου υγρού προς την περιοχή της μεσοσκελιαίας δεξαμενής, προκειμένου να απορροφηθεί και λύνει το πρόβλημα της υδροκεφαλίας.

Αποτελεί μια ελάχιστα επεμβατική μέθοδο, χωρίς την τοποθέτηση ξένου σώματος, με βραχύ χρόνο νοσηλείας.

Στόχος της χειρουργικής αντιμετώπισης του υδροκεφάλου είναι να έχει ποιότητα ζωής ο ασθενής. Η σύγχρονη νευροχειρουργική εξασφαλίζει ότι στην τεράστια πλειοψηφία των περιπτώσεων υδροκεφάλου υπάρχει άμεση και σαφής βελτίωση της νευρολογικής λειτουργίας του και θεαματική διαφορά στην καθημερινότητά του.

Ειδήσεις υγείας σήμερα
Γιατί υπάρχει τόσο στρες στις γιορτές
Δωμάτιο Snoezelen - Μία καινοτόμος θεραπευτική παρέμβαση για ασθενείς με άνοια
C. Oberhammer στο  7ο Healthcare Transformation: Οι τάσεις του καταναλωτή στην αγορά αυτοφροντίδας