Η Διαταραχή Άγχους Ασθένειας και πώς την αντιμετωπίζουμε

H διαταραχή άγχους για την ασθένεια (Illness anxiety disorder) ή υποχονδρίαση, όπως ονομαζόταν παλαιότερα, αποτελεί μια ψυχική νόσο για την οποία αναζητείται βοήθεια από επαγγελματίες ψυχικής υγείας αρκετά συχνά. Την τελευταία τριετία δε, φαίνεται πως η πανδημία του Covid19 συνέβαλε στην αύξηση των νέων περιστατικών διαταραχών άγχους και άγχους υγείας ή πυροδότησε επανεμφάνιση συμπτωμάτων. Τι ακριβώς είναι όμως η διαταραχή άγχους ασθένειας και πώς διαφοροποιείται από τα φυσιολογικά επίπεδα ανησυχίας ή ενασχόλησης με την υγεία;

Οι περισσότεροι από εμάς θα βιώσουμε κάποιες φορές στη ζωή μας ανησυχία για την υγεία μας, είτε με αφορμή κάποια σωματική ενόχληση ή πόνο, είτε στο πλαίσιο προληπτικού ιατρικού ελέγχου. Θεωρείται αναμενόμενο και φυσιολογικό να βιώνουμε κάποιο άγχος κατά την αναμονή των αποτελεσμάτων μιας ιατρικής εξέτασης.

Στην περίπτωση του παθολογικού άγχους για την υγεία όμως, ο πάσχων μπορεί να ταλαιπωρείται για πολύ καιρό από έντονη ανησυχία ή φόβο ότι πάσχει από κάποια σοβαρή ή απειλητική για τη ζωή του ασθένεια και δυσκολεύεται να ξεφορτωθεί το άγχος του αυτό όσο και αν προσπαθεί, παρά την απουσία μιας θετικής διάγνωσης από ιατρούς και ιατρικές πράξεις. Η αφορμή που πυροδοτεί το άγχος μπορεί να είναι κάποια σωματική αίσθηση, ενόχληση ή πόνος, ή κάποιο αποτέλεσμα ιατρικών εξετάσεων που χρήζει περαιτέρω διερεύνησης ή παρακολούθησης.

Προσπαθώντας να σιγουρευτεί το άτομο μπορεί να ελέγχει ή να ψηλαφεί το σώμα του, να επαναλαμβάνει ραντεβού σε ιατρούς ή να τους καλεί επανειλημμένα στο τηλέφωνο. Να επαναλαμβάνει ιατρικές εξετάσεις ή πράξεις καθώς αμφιβάλλει διαρκώς για την ορθότητα αυτών που έχει ήδη πραγματοποιήσει, ή να ψάχνει υπερβολικά να βρει απαντήσεις στο διαδίκτυο (συμπεριφορά που αναφέρεται και ως “cyberchondria”)έτσι ώστε να αυτο-διαγνωστεί ή να αποκλείσει το ενδεχόμενο το οποίο τον φοβίζει και να ανακουφιστεί. Ακόμα, κάποιες φορές οι πάσχοντες φτάνουν στο αντίθετο άκρο, να αποφεύγουν δηλαδή πλήρως τις επισκέψεις σε ιατρούς ή τις διαγνωστικές εξετάσεις εξαιτίας του υπέρμετρου φόβου τους. Οι πάσχοντες από διαταραχή άγχους ασθένειας συχνά παρερμηνεύουν τις καθημερινές και φυσιολογικές σωματικές αισθήσεις τους (πχ μυικές ή γαστρεντερικές αισθήσεις) στρέφοντας έντονα την προσοχή τους σε αυτές. Τα σωματικά συμπτώματα άγχους  που δημιουργούνται παρερμηνεύονται ως δυνατότερες ενδείξεις της ασθένειας από την οποία το άτομο φοβάται ότι πάσχει. Η υπερεγρήγορση και ο εστιασμός του ατόμου στις αισθήσεις του σώματός του έχει ως αποτέλεσμα αυτές να υπερεκτιμώνται  και να γίνονται αντιληπτές ως περισσότερα ή εντονότερα συμπτώματα, τα οποία επιβεβαιώνουν και ενισχύουν ξανά τους φόβους του.

Σύμφωνα με την Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρεία, τα κριτήρια που πρέπει να πληροί κάποιος ώστε να διαγνωσθεί ότι πάσχει από διαταραχή άγχους ασθένειας είναι:

• να ενασχολείται με το φόβο ή με την ιδέα ότιέχει ή αποκτά μια σοβαρή ασθένεια,
• να μην υπάρχουν σωματικά συμπτώματα ή αν υπάρχουν να είναι μικρής έντασης,
• να υπάρχουν υψηλά επίπεδα άγχους για την υγεία και το άτομο να πανικοβάλλεται εύκολα σχετικά με την προσωπική κατάσταση της υγείας του,
• να επιδίδεται σε υπερβολικές συμπεριφορές σχετιζόμενες με την υγεία (πχ. να ελέγχει επανειλημμένα το σώμα του για σημάδια ασθένειας) ή να παρουσιάζει δυσπροσαρμοστικές αποφυγές (πχ να αποφεύγει ραντεβού με γιατρούς και νοσοκομεία) και
• η ενασχόληση με την ιδέα της ασθένειας να είναι παρούσα το λιγότερο για 6 μήνες.

Η διαταραχή άγχους ασθένειας εμφανίζεται περίπου στο 2-10% του γενικού πληθυσμού στη διάρκεια ενός έτους, σε ίσα ποσοστά μεταξύ ανδρών και γυναικών και σπανιότερα σε παιδιά. Η ψυχική αυτή ασθένεια γίνεται χρόνια και εμφανίζεται με τη μορφή εξάρσεων και υφέσεων. Δυστυχώς, είναι πολύ δύσκολο ο ασθενής να μπορέσει να κατευνάσει τα συμπτώματα της νόσου και τη δυσάρεστη εμπειρία που βιώνει χωρίς τη βοήθεια κατάλληλης θεραπευτικής παρέμβασης. Ενώ η  επίπτωση γενικεύεται στην προσωπική, επαγγελματική και κοινωνική ζωή, πρόκειται για ψυχική διαταραχή ιδιαίτερα επιβαρυντική προς την συνολική υγεία του πάσχοντα λόγω του χρόνιου άγχους που δημιουργεί.

Η ενδεδειγμένη μορφή ψυχοθεραπείας που προτείνεται σήμερα για τη διαταραχή άγχους ασθένειας είναι η Γνωσιακή Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία. Στο πλαίσιο της ψυχοθεραπείας ο θεραπευόμενος εκπαιδεύεται στο να αναγνωρίζει την υπερβολή των φόβων του και να διαχειρίζεται με αποτελεσματικούς τρόπους το άγχος του και τα αρνητικά σενάρια στη σκέψη του σταματώντας να τα τροφοδοτεί με τους διαρκείς επανελέγχους και την αναζήτηση διαβεβαιώσεων. Σε ιδιαίτερα σοβαρές περιπτώσεις μπορεί να προταθεί στον πάσχοντα και φαρμακοθεραπεία συμπληρωματικά η οποία σε συνδυασμό με την ψυχοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει στην ανακούφιση των συμπτωμάτων.

Πηγές

American Psychiatric Association (APA).  Diagnostic & Statistical Manual of Mental Disorders (5th Ed.), Washington DC, 2013

Fallon B. & Feinstein S. Hypochondriasis in: Phillips KA. Somatoform & Factitious Disorders, American Psychiatric Publishing, 2001