Τρόφιμα, χρόνιες ασθένειες και μακροζωία

Το 2013, παγκοσμίως, ο αριθμός των θανάτων σε όλες τις ηλικιακές ομάδες ήταν περίπου 55 εκατομμύρια, με το 70% να οφείλεται σε μη μεταδοτικές ασθένειες (καρδιαγγειακά, καρκίνος, κ.λ.π.). Το ένα τρίτο των θανάτων που δεν οφείλονταν σε μεταδοτικές ασθένειες προκλήθηκε από καρδιαγγειακή νόσο, ενώ το 15% από καρκίνο.

Τα τελευταία 50 χρόνια ο τρόπος ζωής έχει καταταχθεί ως ένας από τους τροποποιήσιμους παράγοντες που σχετίζονται με το θάνατο. Μελέτες έδειξαν τη μείωση του κινδύνου θνησιμότητας σε πληθυσμούς χαμηλού κινδύνου (σε μη καπνίζοντες, φυσικά δραστήριους που ακολουθούσαν ένα υγιεινό σχήμα διατροφής) σε σχέση με πληθυσμούς υψηλού κινδύνου. Μάλιστα αυτός ο κίνδυνος μετεφρασμένος σε έτη είναι 10-15 έτη.

Η πλούσια σε δημητριακά ολικής αλέσεως, φρούτα, λαχανικά, ξηρούς καρπούς και ψάρια διατροφή αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες για την πρόληψη των πρόωρων θανάτων και της αναπηρίας παγκοσμίως. Προηγούμενες μελέτες έδειξαν ότι τα προϊόντα ολικής άλεσης, τα φρούτα και τα λαχανικά, τα καρύδια και τα ψάρια συσχετίστηκαν με χαμηλότερο κίνδυνο θνησιμότητας, ενώ το κόκκινο και το επεξεργασμένο κρέας συσχετίστηκαν με αυξημένο κίνδυνο θνησιμότητας.

Πιο πρόσφατες μελέτες επιβεβαίωσαν την αύξηση του κινδύνου με την αυξημένη κατανάλωση κόκκινου κρέατος, επεξεργασμένου κρέατος, αβγών και σακχαρωδών αναψυκτικών ή ποτών. Η ομάδα τροφίμων η οποία θεωρείται η πιο σημαντική στην πρόληψη του πρόωρου θανάτου και της αναπηρίας ειναι τα δημητριακά ολικής άλεσης. Σε προηγούμενες μελέτες είχε παρατηρηθεί αρνητική συσχέτιση μεταξύ της κατανάλωσης προϊόντων ολικής αλέσεως και της εμφάνισης καρδιαγγειακών νοσημάτων, καρκίνου και ιδιαίτερα καρκίνου του παχέος εντέρου. Η κατανάλωση των ψαριών βάσει προηγούμενων μελετών έχει αρνητική συσχέτιση όχι μόνο με τη θνησιμότητα άλλα και με την εμφάνιση καρδιαγγειακών, γεγονός που πιθανόν να οφείλεται στην περιεκτικότητα τους σε ω-3 λπαρά οξέα.

Η διερεύνηση μεμονωμένων ομάδων τροφίμων (ή άλλων διαιτητικών παραγόντων) σε σχέση με τη θνησιμότητα βασίζεται στο υπόδειγμα ότι οι ενώσεις των ομάδων τροφίμων μπορούν να συνδεθούν με συγκεκριμένους μηχανισμούς ασθενειών λόγω της βιολογικής τους δραστηριότητας και άλλων φυσιολογικών ιδιοτήτων. Για παράδειγμα, οι προστατευτικές επιδράσεις των δημητριακών ολικής, των φρούτων, των λαχανικών, των ξηρών καρπών και των ψαριών μπορούν να εξηγηθούν με αντιφλεγμονώδεις, αντιοξειδωτικούς ή μηχανισμούς κατά του ανεξέλεγκτου πολλαπλασιασμού των κυττάρων, οι οποίοι οφείλονται στις βιοδραστικές ενώσεις που περιέχουν, όπως βιταμίνες, καροτενοειδή, πολυφαινόλες και ω-3 λιπαρά οξέα.

Από την άλλη πλευρά, οι αρνητικές επιδράσεις των ομάδων τροφίμων όπως το κόκκινο και τα επεξεργασμένα κρέατα ενδέχεται να βασίζονται σε αντίθετες επιδράσεις από προφλεγμονώδεις, προοξειδωτικές ή καρκινογόνες ενώσεις που προκαλούνται από νιτροζαμίνες, σίδηρο ή κορεσμένα λιπαρά οξέα. Οι επιζήμιες επιδράσεις που παρατηρούνται για τα σακχαρώδη αναψυκτικά ή ποτά μπορεί εν μέρει να αποδοθούν σε βλάβες στον μηχανισμό ρύθμισης της πείνας και του κορεσμού.

Συμπερασματικά, η πρόσληψη δημητριακών ολικής, λαχανικών, φρούτων, ξηρών καρπών, όσπριων και ψαριών, καθώς και η μειωμένη κατανάλωση κόκκινου και επεξεργασμένου κρέατος και σακχαρωδών αναψυκτικών ή ποτών, μπορεί να οδηγήσει σε σημαντική μείωση – έως και 80% - του σχετικού κινδύνου θνησιμότητας. Το όφελος από τη μείωση του κινδύνου αυτού μπορεί να αγγίξει μέχρι τα 15 επιπλέον χρόνια ζωής. Για να αποκτηθεί φυσικά μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα, είναι απαραίτητο να επεκταθεί η έρευνα σε περισσότερες ομάδες τροφίμων. Έτσι, στο μέλλον θα μπορέσουμε να αναπτύξουμε μεθόδους που θα κατατάσσουν τα τρόφιμα ανάλογα με τη συμβολή τους στην πρόληψη των χρόνιων ασθενειών.