Συμπληρώματα αντιοξειδωτικών: Σύμμαχοι ή εχθροί;

Είναι γεγονός ότι, τα τελευταία χρόνια, τα συμπληρώματα διατροφής που αφορούν αντιοξειδωτικά συστατικά τείνουν να γίνουν απαραίτητα χαρακτηριστικά του καθημερινού μας διαιτολογίου, καθώς κυριαρχεί η αντίληψη ότι αποτελούν «σημαντικούς συμμάχους της υγείας μας». 

Επομένως, αρκετοί από τον περίγυρό μας έχουν πάψει να ανησυχούν για την ποιότητα της διατροφής τους, γιατί πιστεύουν ότι η λήψη ενός συμπληρώματος με αντιοξειδωτικά θα λειτουργήσει ως μαγική ασπίδα που θα τους προστατέψει από τις «επικίνδυνες» ελεύθερες ρίζες.

Ωστόσο, μεγάλες μελέτες (π.χ CARET, ATBC study) που είδαν το φως της δημοσιότητας τις τελευταίες δεκαετίες άρχισαν να κλονίζουν την κρατούσα αντίληψη και να ερεθίζουν, όπως είναι φυσικό, το επιστημονικό ενδιαφέρον. Μάλιστα, ο νομπελίστας, γενετιστής και μοριακός βιολόγος Δρ. Γουάτσον (γνωστός για τη συμμετοχή του στην ανακάλυψη του DNA) υποστηρίζει ότι τα αντιοξειδωτικά, όπως οι βιταμίνες Α, C και Ε και το ιχνοστοιχείο σελήνιο δεν έχουν «καμία εμφανή αποτελεσματικότητα» στην πρόληψη του καρκίνου του στομάχου ή στην παράταση της ζωής, όπως ερμηνεύουν τα ευρήματα των έως τώρα μελετών. Προς την ίδια κατεύθυνση είναι και οι θέσεις του καθηγητή Νικ Τζόουνς, από τον Cancer Research στην Αγγλία και διευθυντή του Κέντρου Έρευνας Καρκίνου του Μάντσεστερ (MCRC). Πιο συγκεκριμένα, ο ίδιος υποστηρίζει ότι οι υπάρχουσες μελέτες δείχνουν πως τα αντιοξειδωτικά είναι αναποτελεσματικά στην πρόληψη του καρκίνου στους υγιείς ανθρώπους και ότι μπορεί να αυξάνουν λίγο τον κίνδυνο εκδηλώσεως της νόσου.

Μια πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύτηκε στο τελευταίο τεύχος του Journal of the National Cancer Institute, ισχυροποιεί τις παραπάνω απόψεις και έρχεται να προσθέσει κάτι ακόμα στους πιθανούς μηχανισμούς που μπορεί να κρύβονται πίσω από τη «δυσάρεστη» αυτή έκπληξη. Συγκεκριμένα, οι ερευνητές παρατήρησαν ότι η συμπληρωματική χορήγηση αντιοξειδωτικών επιταχύνει την εξάπλωση των καρκινικών κυττάρων στην περίπτωση μελανώματος (η πιο συχνή εμφάνιση του καρκίνου του δέρματος). Διαπιστώθηκε, δηλαδή, ότι τα κύτταρα έγιναν πιο στρογγυλά και πιο κινητικά με την προσθήκη αντιοξειδωτικών, με συνέπεια η μετακίνησή τους να γίνεται πιο εύκολη και να συντελείται η ταχύτερη εξάπλωση της νόσου.

Ας δούμε πώς συμβαίνει αυτό. Μέσα στα κύτταρα υπάρχουν δύο πρωτεΐνες, Rho και Rac που συμβάλλουν στη δημιουργία των ενζυμικών συστημάτων GTPs (υδρολάσες της τριφωσφορικής γουανοσίνης) που συμμετέχουν στο σχηματισμό της κυτταρικής δομής. Όταν κυριαρχούν τα Rac έναντι των Rho, τότε τα κύτταρα γίνονται μακρόστενα και βαριά και δεν μετακινούνται εύκολα, με αποτέλεσμα να επιβραδύνεται η εξάπλωση του καρκίνου. Στην αντίθετη περίπτωση, τα κύτταρα γίνονται στρογγυλά και κινητικά, επιταχύνοντας την καρκινογένεση. Έχει βρεθεί ότι η παρουσία των «επικίνδυνων» ελευθέρων ριζών μειώνει την ενεργοποίηση των πρωτεϊνών Rho έναντι των Rac, μετατρέποντας τα κύτταρα σε πιο λεπτά και λιγότερα κινητικά. Παράλληλα, ενεργοποιούνται και δυο γονίδια, το p53 και το PIG που δρουν προστατευτικά κατά της εξάπλωσης των καρκινικών κυττάρων, κυρίως επιδιορθώνοντας τη βλάβη του DNA (περισσότερο το PIG σχετίζεται με αυτό). Όταν, όμως, με κάποιους μηχανισμούς, όπως η χορήγηση συμπληρωμάτων αντιοξειδωτικών, μειώσουμε τις ελεύθερες ρίζες, τότε παύουν να λειτουργούν οι παραπάνω προστατευτικοί μηχανισμοί και οι πιθανότητες εξάπλωσης του καρκίνου είναι μεγαλύτερες.

Αν και τα παραπάνω ευρήματα δεν αποδεικνύουν ότι τα αντιοξειδωτικά είναι επικίνδυνα για τα υγιή κύτταρα, ωστόσο για ασθενείς που έχουν ήδη νοσήσει, η χρήση συμπληρωμάτων θα πρέπει να γίνεται με μεγαλύτερη περίσκεψη. Επιπλέον, είναι σημαντικό να σημειώσουμε ότι δεν πρέπει να συγχέουμε τα ευεργετικά οφέλη της μεσογειακής δίαιτας και των συστατικών με τη συμπληρωματική χορήγηση στοιχείων. Άλλο μια ολόκληρη τροφή και άλλο ένα μεμονωμένο συστατικό. Τα οφέλη της μεσογειακής δίαιτας προκύπτουν όχι μόνο από τα συστατικά της, αλλά και από το συνδυασμό που αυτά λαμβάνονται και πιθανόν και από πολλά άλλα που ακόμα δεν έχουμε ανακαλύψει και όχι μόνο από τη βιταμίνη Ε, στο β-καροτένιο ή στη βιταμίνη C. Είναι άλλο πράγμα το ελαιόλαδο και άλλο η βιταμίνη Ε, άλλο το καρότο και άλλο το β-καροτένιο, άλλο η ντομάτα και άλλο το λυκοπένιο.