Πώς η λιτότητα “κόβει” χρόνια ζωής

Στο “μικροσκόπιο” των οικονομολόγων της Υγείας μπαίνουν οι επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στο προσδόκιμο επιβίωσης των πολιτών.

Το θέμα αφορά άμεσα στην Ελλάδα, η οποία βρίσκεται σε ύφεση επί μία δεκαετία, με το σύστημα Υγείας να δοκιμάζεται και τους πολίτες να αντιμετωπίζουν όλο και περισσότερες μη καλυπτόμενες ανάγκες περίθαλψης.

Αποτέλεσε, δε, αντικείμενο διερεύνησης από επιστήμονες του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ), σε μελέτη, η οποία παρατίθεται πιο κάτω.

Σύμφωνα με τους συντάκτες της, η οικονομική κρίση έχει οδηγήσει τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις σε μέτρα "λιτότητας" για τη μείωση των δημόσιων ελλειμμάτων. Σε αυτά περιλαμβάνονται σημαντικές περικοπές δαπανών Υγείας και κοινωνικής πρόνοιας.

Οι ανασκοπήσεις δείχνουν ότι η κρίση και η λιτότητα, όπως συμβαίνει από το 2008, συνδέονται με επιπτώσεις στην υγεία και κυρίως στην ψυχική υγεία, αυξάνοντας τα ποσοστά αυτοκτονίας, ιδιαίτερα μεταξύ ανδρών.

Οι αποδείξεις, ωστόσο, σχετικά με τον αντίκτυπο στη συνολική θνησιμότητα δεν είναι και τόσο ξεκάθαρες. Μερικές μελέτες δείχνουν ότι η θνησιμότητα δεν επηρεάζεται, ενώ αρκετές μελέτες δείχνουν ότι η οικονομική ύφεση, παράδοξα, συνδέεται με τη χαμηλότερη θνησιμότητα, ιδίως από τροχαία ατυχήματα.

Μια πρόσφατη συστηματική ανασκόπηση των επιπτώσεων της χρηματοπιστωτικής κρίσης στην Ευρώπη το 2008 ανέδειξε παρόμοια πρότυπα, αλλά σημείωσε επίσης ότι πολλές παρατηρήσεις δεν είναι αντικειμενικές.

Με βάση τα στοιχεία θνησιμότητας έως το 2013, καταγράφηκε πως, αν και οι βελτιώσεις στη θνησιμότητα επιβραδύνθηκαν σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες κατά την κρίση, δεν υπήρξε συσχετισμός με επίπεδα λιτότητας.

Για παράδειγμα, η Ελλάδα και η Ισπανία εμφάνισαν αυξανόμενο προσδόκιμο ζωής, παρά το γεγονός πως αντιμετώπισαν μερικές από τις σοβαρότερες περικοπές δαπανών.

Λιτότητα

Τα πιο πρόσφατα δεδομένα θνησιμότητας (έως το 2016) δείχνουν, επίσης, πως ορισμένες χώρες, όπως η Γερμανία, η Σουηδία και οι Κάτω Χώρες, οι οποίες είχαν σχετικά περιορισμένη λιτότητα, παρουσίασαν μεγαλύτερη επιβράδυνση στις βελτιώσεις του προσδόκιμου ζωής από ό, τι η Ελλάδα, η Ισπανία, η Πορτογαλία και η Ιρλανδία, όπου η λιτότητα ήταν πιο σοβαρή.

Οι επιπτώσεις της λιτότητας στην Υγεία, στην κοινωνική φροντίδα και σε άλλες δημόσιες δαπάνες αναφέρθηκαν ως πιθανή αιτία σε βρετανικές μελέτες που εξέτασαν τις διαχρονικές συσχετίσεις μεταξύ της θνησιμότητας και των δεικτών απόδοσης του ΕΣΥ.

Αναγνωρίζεται πως η λιτότητα μπορεί να έχει δυσμενή επίδραση, συμπεριλαμβανομένης της υγείας και της ποιότητας της περίθαλψης. Ορισμένοι αναλυτές, ωστόσο, αμφισβητούν πως αυτή είναι η εξήγηση της πρόσφατης επιβράδυνσης των βελτιώσεων της θνησιμότητας.

Σημειώνουν πως ορισμένα χαρακτηριστικά των τάσεων θνησιμότητας, όπως ο ρόλος της γρίπης και τα καρδιαγγειακά νοσήματα, δεν μπορούν να συσχετιστούν εύκολα με τη λιτότητα και απαιτείται περαιτέρω διερεύνηση.

Οι ειδικοί σημειώνουν, πάντως, πως η λιτότητα μπορεί να επιταχύνει ή να προκαλέσει την απώλεια ζωών, ειδικά μεταξύ των ευπαθών ηλικιωμένων.

Επίπτωση

Εκτός από τις επιπτώσεις στη θνησιμότητα, η λιτότητα επηρεάζει αρνητικά την υγεία με δύο τρόπους:

• 'Αμεσα, μέσω περικοπών στις υπηρεσίες υγειονομικής περίθαλψης, μείωσης της υγειονομικής κάλυψης και περιορισμένης πρόσβασης στην περίθαλψη.
• Έμμεσα, μέσω ενός “κοινωνικού κινδύνου” αύξησης της ανεργίας, φτώχεια, έλλειψη στέγης και άλλους κοινωνικοοικονομικούς παράγοντες κινδύνου.

Τα μέτρα λιτότητας επηρεάζουν κυρίως τις ευάλωτες πληθυσμιακές ομάδες, με τις επιπτώσεις να έχουν ενδεχομένως μακροπρόθεσμες συνέπειες στην υγεία και στην ευημερία.

Το προσδόκιμο ζωής κατά τη γέννηση στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης ποικίλλει σημαντικά, αν και οι διαφορές έχουν μειωθεί κάπως κατά τη διάρκεια των ετών.

Το προσδόκιμο ζωής στις ΗΠΑ είναι χαμηλότερο από το μέσο όρο της Ευρώπης, ενώ στην Αυστραλία, στον Καναδά και στην Ιαπωνία είναι υψηλότερο από τον μέσο ευρωπαϊκό όρο.

Η επιβράδυνση στη βελτίωση από το 2011 ήταν η μεγαλύτερη στις ΗΠΑ (όπου το προσδόκιμο ζωής έχει μειωθεί τα τελευταία χρόνια) και στο Ηνωμένο Βασίλειο. Η Γαλλία, η Γερμανία, η Σουηδία και οι Κάτω Χώρες σημείωσαν σημαντική επιβράδυνση.

Συνολικά, ο ρυθμός βελτίωσης της θνησιμότητας έχει επιβραδυνθεί σε πολλές ευρωπαϊκές και άλλες χώρες (Αυστραλία, Καναδάς).

Μεταβολές

Ένα άλλο χαρακτηριστικό των πρόσφατων τάσεων στο προσδόκιμο ζωής είναι οι ακανόνιστες μεταβολές σε μερικά χρόνια, κυρίως μια εκτεταμένη πτώση του προσδόκιμου ζωής σε αρκετές χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης το 2015, που αποδίδεται ευρέως σε μια επιδημία γρίπης που επηρεάζει περισσότερο τους ηλικιωμένους.

Οι υπερβολικοί θάνατοι από το χειμώνα και από τη γρίπη (ιδίως μεταξύ των ηλικιωμένων) εντοπίστηκαν και σε άλλα έτη, συμπεριλαμβανομένου του 2018. Οι ασθένειες στις μεγαλύτερες ηλικίες συμβάλλουν σημαντικά στην επιβράδυνση των βελτιώσεων στο προσδόκιμο ζωής.

Οι μεγαλύτερες αυξήσεις του προσδόκιμου ζωής που παρατηρήθηκαν κατά το πρώτο μισό του 20ού αιώνα οφείλονταν κυρίως στη μείωση της θνησιμότητας των παιδιών και των παιδιών που ακολούθησε μέτρα δημόσιας υγείας, όπως η ανοσοποίηση κατά την παιδική ηλικία και ο έλεγχος των μολυσματικών ασθενειών.

Οι αυξήσεις στη συνέχεια οφείλονται κυρίως στη βελτίωση της θνησιμότητας σε μεγαλύτερες ηλικίες. Προκύπτει από την παροχή καθολικής υγειονομικής περίθαλψης, την ιατρική πρόοδο στη διάγνωση και τη θεραπεία χρόνιων ασθενειών, όπως ο καρκίνος και οι καρδιακές παθήσεις, και τις αλλαγές στον τρόπο ζωής, όπως η μείωση του καπνίσματος.

Σε έξι από τις 28 χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το προσδόκιμο ζωής κατά τη γέννηση αυξήθηκε με βραδύτερο ρυθμό κατά την περίοδο 2011 - 2016 από ό, τι κατά την περίοδο 2006 - 2011.

Αυτές οι χώρες συμπεριλάμβαναν τη Γερμανία και την Ελλάδα, όπου τα κέρδη του προσδόκιμου ζωής κατά την προηγούμενη περίοδο ήταν ούτως ή άλλως σχετικά χαμηλά.

Οφέλη

Ορισμένες χώρες της δυτικής, της βόρειας και της νότιας Ευρώπης (Γαλλία, Γερμανία, Ελλάδα, Σουηδία, Πορτογαλία, Κάτω Χώρες και Ηνωμένο Βασίλειο) εμφάνισαν τα μικρότερα οφέλη στο προσδόκιμο ανδρικής ζωής μεταξύ 2011 και 2016.

Τα κέρδη στο προσδόκιμο ζωής των γυναικών ήταν επίσης γενικά ασθενέστερα των χωρών αυτών από ό, τι στις χώρες της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης.

Η Γαλλία, το Ηνωμένο Βασίλειο και οι Κάτω Χώρες παρουσίασαν ελάχιστη ή καμία αλλαγή στο προσδόκιμο ζωής των γυναικών μεταξύ 2011 και 2016, ενώ η Αυστρία, η Γερμανία, η Ελλάδα και η Σουηδία παρουσίασαν σχετικά μικρές αυξήσεις. Το Ηνωμένο Βασίλειο παρουσίασε τα χαμηλότερα κέρδη τόσο στο προσδόκιμο ζωής τόσο των ανδρών όσο και των γυναικών σε αυτήν την περίοδο.

Οι χώρες που παρουσίασαν μικρή ή καθόλου επιβράδυνση των βελτιώσεων του προσδόκιμου ζωής και στα δύο φύλα κατά την περίοδο 2011 - 2016 σε σύγκριση με την περίοδο 2006 - 2011 ήταν η Τσεχία, η Κύπρος, η Ιταλία, το Λουξεμβούργο και η Μάλτα.

Δύο σκανδιναβικές χώρες διατήρησαν, επίσης, σε γενικές γραμμές τον ρυθμό προόδου και για τα δύο φύλα κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου: η Φινλανδία και η Νορβηγία, με το νορβηγικό ανδρικό προσδόκιμο ζωής να δείχνει την αντίστροφη τάση ταχύτερης βελτίωσης κατά την περίοδο 2011 - 2016 από ό, τι κατά την περίοδο 2006 - 2011.

Υπολογισμός

Το προσδόκιμο ζωής κατά τη γέννηση χρησιμοποιείται παγκοσμίως ως βασικό μέτρο της υγειονομικής κατάστασης ενός πληθυσμού και για τη σύγκριση μεταξύ διαφορετικών πληθυσμών.

Καθοριστικοί παράγοντες για τη βελτίωσή του είναι το σύστημα υγειονομικής περίθαλψης, αλλά και παράμετροι, όπως το εισόδημα, η εκπαίδευση, η απασχόληση, οι συνθήκες διαβίωσης και εργασίας και το ευρύτερο κοινωνικοοικονομικό περιβάλλον.

Το προσδόκιμο ζωής είναι ένα συνοπτικό μέτρο θνησιμότητας σε έναν πληθυσμό. Μπορεί να μετρηθεί με δύο τρόπους:

• Το προσδόκιμο ζωής κατά τη γέννηση είναι το πιο συχνά χρησιμοποιούμενο μέτρο και χρησιμοποιείται στην παρούσα έκθεση. Η προσδοκώμενη διάρκεια ζωής είναι ο μέσος όρος των ετών που ένα άτομο θα ζούσε από τη γέννηση μέχρι το θάνατο αν βίωσε τα ποσοστά θνησιμότητας που επικρατούσε σε αυτόν τον πληθυσμό σε ένα συγκεκριμένο έτος - περίοδο καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής του. Το μέτρο αυτό δεν λαμβάνει υπόψη τις μελλοντικές πραγματικές ή προβλεπόμενες μεταβολές της θνησιμότητας.
• Το συνολικό προσδόκιμο ζωής είναι η μέση διάρκεια ζωής ενός αριθμού γεννήσεων (όλα τα άτομα που γεννιούνται σε ένα δεδομένο έτος) και μπορεί να υπολογιστεί μόνο για ομάδες πληθυσμού που γεννήθηκαν πριν από πολλές δεκαετίες.

Στην πράξη, τα ποσοστά θνησιμότητας του πληθυσμού είναι πιθανό να αλλάξουν, επομένως το προσδόκιμο ζωής με βάση την περίοδο δεν μετράει τον αριθμό των ετών που κάποιος θα μπορούσε πραγματικά να αναμένει να ζήσει.

Επιπλέον Πληροφορίες

• Μελέτη ΟΟΣΑ για το προσδόκιμο επιβίωσης