H διαχείριση των τοξικών αποβλήτων από εξορύξεις στη Βουλγαρία, με επιπτώσεις και για την Ελλάδα

Σοβαρές επιπτώσεις ρύπανσης με τοξικά βαρέα μέταλλα από παλιές εξορυκτικές δραστηριότητες αλλά και ανησυχίες για μελλοντικές εξορυκτικές δραστηριότητες στη Βουλγαρία, φέρνει στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή με γραπτή ερώτησή του, ο Νίκος Χρυσόγελος, ευρωβουλευτής των Οικολόγων Πράσινων / Ομάδα των Πράσινων στο Ευρωκοινοβούλιο.

Στην τεχνητή λίμνη Τοπόλνιτσα διαπιστώθηκε ρύπανση με αρσενικό, χαλκό και άλλα βαρέα μέταλλα, συνέπεια των ορυχείων χρυσού και χαλκού που βρίσκονται στη λεκάνη απορροής του. Τα νερά της λίμνης που χρησιμοποιούνται για την άρδευση των γεωργικών εκτάσεων της Άνω Θρακικής Πεδιάδας ρέουν στους ποταμούς Τοπόλνιτσα και Έβρο στην Ελλάδα και την Τουρκία.

Υπάρχουν, επίσης, τρείς εγκαταλελειμμένες λίμνες τελμάτων στο κλειστό πλέον ορυχείο ψευδαργύρου στο Osogovo (περιοχή Kystendil), μια άλλη εγκαταλελειμμένη λίμνη τελμάτων του μεταλλουργείου Kremikovzi κοντά στη Σόφια, ενώ ο ποταμός Medetska στα βουνά της Σρέντνα Γκόρα, ρέει στις παλιές εγκαταστάσεις αποβλήτων του κλειστού πλέον κρατικού ορυχείου χαλκού στο Μεντέτ και ρυπαίνεται με χαλκό και μαγγάνιο.

Επιπλέον, υπάρχουν δύο εγκαταλελειμμένα ορυχεία στο Otechestvo και Izdremez, κοντά στη Σόφια και συνεχιζόμενη ρύπανση του ποταμού Malak Iskar από την εταιρεία εξόρυξης χαλκού Elazite Med.

Ανησυχία προκαλούν και οι μεγάλες συγκεντρώσεις αρσενικού σε μετάλλευμα που έχει προγραμματιστεί να εξαχθεί στο Κρούμοβγκραντ (κοντά στην περιοχή της Κομοτηνής), κάτι που δεν έχει αντιμετωπιστεί επαρκώς στη σχετική Μελέτη Περιβαλλοντικών Ειπτώσεων, όπως και οι διαδικασίες χορήγησης μεταλλευτικών δικαιωμάτων, που από πολλούς θεωρούνται αμφίβολης νομιμότητας.

Ο Νίκος Χρυσόγελος δήλωσε σχετικά:
‘Το περιβάλλον αλλά και η ρύπανση δεν γνωρίζουν σύνορα. Γι αυτό οι πολίτες στην ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων πρέπει να συνεργαστούν στενά για να αντιμετωπίσουν από κοινού τα προβλήματα που προκαλεί ένα μοντέλο ανάπτυξης που αφήνει πίσω του πολλά κι επικίνδυνα απόβλητα.

Στα Βαλκάνια υπάρχουν πολλά εν λειτουργία αλλά και κλειστά ορυχεία που απειλούν όχι μόνο την υγεία και το περιβάλλον τοπικά, αλλά και πολύ ευρύτερες περιοχές, μέσω της ρύπανσης των ποταμών και των υπόγειων νερών που μοιράζονται πολλές λεκάνες απορροής που δεν περιορίζονται από τα εθνικά σύνορα.

Η ένταξη της Βουλγαρίας και της Ρουμανίας στη ΕΕ αλλά και η ευρωπαϊκή προοπτική των υπόλοιπων χωρών της βαλκανικής πρέπει να είναι ένα αποτελεσματικό εργαλείο για την εξυγίανση των ρυπασμένων περιοχών, την αποκατάσταση περιοχών εξόρυξης και την εφαρμογή περιβαλλοντικών κανόνων και πρακτικών που επιτυγχάνουν μετρήσιμα αποτελέσματα ως προς την προστασία του περιβάλλοντος, των υδατικών πόρων αλλά και της υγείας των πολιτών.

Σήμερα η διαχείριση των τοξικών αποβλήτων από εξορυκτικές δραστηριότητες στη Βουλγαρία αλλά και σε όλες σχεδόν τις χώρες της βαλκανικής είναι απαράδεκτη, με πιθανές σοβαρές επιπτώσεις και για τα ποτάμια που καταλήγουν στην Ελλάδα.

Με τις 4 ερωτήσεις για τα προβλήματα που σχετίζονται με τα απόβλητα και γενικότερα τις εξορύξεις στη Βουλγαρία αλλά και με άλλες παλιότερα για άλλες περιοχές της Βαλκανικής, καλώ την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να μην κλείνει τα μάτια μπροστά στα σοβαρά προβλήματα που υπάρχουν από τις εξορύξεις και να αναλάβει τις ευθύνες της για να σταματήσει αυτή η κατάσταση.

Το ίδιο είχε κάνει παλιότερα και με δικές του ερωτήσεις ο Μιχάλης Τρεμόπουλος. Μια πιο ενεργή παρέμβαση της Κομισιόν στο θέμα θα είναι προς όφελος της ίδιας της Βουλγαρίας και των πολιτών της, η προστασία του περιβάλλοντος είναι προϋπόθεση για να ζουν οι πολίτες καλύτερα.

Συμμερίζομαι τις ανησυχίες των πολιτών τόσο στη Βουλγαρία όσο και στην Ελλάδα, αλλά και σε άλλες Ευρωπαϊκές χώρες για το γεγονός των ελλιπέστατων μέτρων ελέγχου στις εξορυκτικές βιομηχανίες, για τα σοβαρά περιστατικά ρύπανσης από εξορυκτικές δραστηριότητες, ακόμα και σε χώρες όπως η Φιλανδία, αλλά και για τις αποικιοκρατικού τύπου συμβάσεις που υπογράφονται συχνά υπό το βάρος των συνθηκών της οικονομικής κρίσης ή για τα φαινόμενα διαφθοράς και εξαγοράς που σχετίζονται κάποιες φορές με τέτοιου είδους συμβόλαια.

Γι’ αυτό στεκόμαστε στο πλευρό των πολιτών που αγωνίζονται για υπεύθυνες πολιτικές και στο θέμα των εξορύξεων.
Ως κοινωνίες έχουμε την υποχρέωση να στεκόμαστε υπεύθυνα απέναντι στην κατανάλωση πρώτων υλών και ιδιαίτερα μετάλλων, να συμβάλλουμε στη μείωση της σπατάλης των μη ανανεώσιμων αυτών πόρων, να αυξήσουμε την ανακύκλωση.

Μια τέτοια πολιτική μπορεί να διαμορφώσει τις συνθήκες και για δημιουργία χιλιάδων νέων θέσεων εργασίας σε όλες τις χώρες της περιοχής – κάτι τόσο αναγκαίο σήμερα όσο και ο καθαρός αέρας και το καθαρό νερό’.

Oι 4 ερωτήσεις

1ο Θέμα: Ρύπανση της τεχνητής λίμνης στην Τοπόλνιτσα (Topolnitsa) από αρσενικό λόγω της βιομηχανικής εξόρυξης στην Βουλγαρία

Η Τοπόλνιτσα είναι μια τεχνητή λίμνη κοντά στο βουνό Σρέντνα Γκόρα (Sredna Gora), στη δυτική Βουλγαρία. Η κατασκευή του φράγματος ύψους 78m στον ποταμό Τοπόλνιτσα τελείωσε το 1963. Ο μέγιστος όγκος είναι 137.000.000 m3. Η περιοχή της λεκάνης απορροής του φράγματος είναι 1.381 τετραγωνικά χιλιόμετρα.

Ο κύριος σκοπός του φράγματος ήταν η άρδευση γεωργικών εκτάσεων στην Άνω Θρακική Πεδιάδα, αλλά μετά την κατασκευή διαπιστώθηκε πως ήταν ρυπασμένο με αρσενικό, χαλκό και άλλα βαρέα μέταλλα, συνέπεια των ορυχείων χρυσού και χαλκού που βρίσκονται κοντά στην λεκάνη απορροής του.
Το 2008, σύμφωνα με μια μελέτη του βουλγαρικού Εθνικού Κέντρου για την Προστασία της Δημόσιας Υγείας, η συγκέντρωση αρσενικού στα νερά του ποταμού Τοπόλνιτσα κοντά στην πόλη της Κοπριβστίτζα (Koprivshtitza) (λίγο πριν από τα ορυχεία και το χυτήριο) ήταν 0,25 μικρογραμμάρια ανά λίτρο, στο χωριό Ποϊμπρένε (Poibrene) (ακριβώς προ της δεξαμενής) ήταν 14 μικρογραμμάρια ανά λίτρο, ενώ στο τοίχωμα της δεξαμενής ήταν 24 μικρογραμμάρια ανά λίτρο.
Το 2009, η ευρωβουλευτής Ντουσάνα Ζντράβκοβα (Dushana Zdravkova) διοργάνωσε δημόσια ακρόαση σχετικά με το πρόβλημα και σε ανταπόκριση αυτού του προβλήματος το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Υδάτων της Βουλγαρίας υποσχέθηκε να λάβει μέτρα για την πρόληψη της ρύπανσης και τη διατήρηση των ελέγχων από τις ιδιωτικές εταιρείες εξόρυξης και τη λειτουργία χυτηρίου στην περιοχή της λεκάνης, ενώ επιπλέον δεσμεύτηκε για τον καθαρισμό της λίμνης από ιζήματα με αρσενικό, επενδύοντας συγχρόνως σε μέτρα καθαρισμού.

Μέχρι σήμερα κανένα από τα μέτρα αυτά δεν έχει τεθεί σε εφαρμογή, όπως επίσης κανένα εθνικό ή ευρωπαϊκό κονδύλι δεν έχει διατεθεί για το σκοπό αυτό. Τα νερά της λίμνης που χρησιμοποιούνται για την άρδευση των γεωργικών εκτάσεων της Άνω Θρακικής Πεδιάδας ρέουν στους ποταμούς Τοπόλνιτσα και Έβρο στην Ελλάδα και την Τουρκία.
Ποια μέτρα προτίθεται να αναλάβει η Επιτροπή για να σταματήσει και να αποτρέψει τις επιπτώσεις στη δημόσια υγεία των πολιτών της Βουλγαρίας, της Ελλάδα και της Τουρκίας;

2ο Θέμα: Ρύπανση από εγκαταστάσεις εξόρυξης στην Βουλγαρία

Υπάρχουν τρείς εγκαταλελειμμένες λίμνες τελμάτων στο κλειστό ορυχείο ψευδαργύρου στο ‘Όσγκοβο’ (Osogovo) στο Κύστεντιλ (Kystendil) της Βουλγαρίας. Οι ντόπιοι αναφέρουν ότι οι περιπτώσεις καρκίνου μεταξύ των κατοίκων είναι συχνές.
Μια άλλη εγκαταλελειμμένη εγκατάσταση εξόρυξης είναι η λίμνη τελμάτων του μεταλλουργείου ‘Κρεμικόβζι’ (Kremikovzi) κοντά στη Σόφια της Βουλγαρίας.

Οι ντόπιοι αναφέρουν ότι ο άνεμος παρασέρνει τα βαρέα μέταλλα από την λίμνη με αποτέλεσμα να υποφέρουν στα μάτια.
Ο ποταμός Μεντέτσκα (Medetska) (αλλιώς, Μπουκόβιτζα) Bukovitza) στα βουνά της Σρέντνα Γκόρα, Βουλγαρία, ρέει στις παλιές εγκαταστάσεις αποβλήτων του κλειστού πλέον κρατικού ορυχείου χαλκού στο Μεντέτ (MOK Medet).
Η ρύπανση του ποταμού με χαλκό και μαγγάνιο που προέρχεται από το κλειστό ορυχείο έχει καταγραφεί και αναφερθεί.

Τα μέταλλα αυτά αποτελούν κίνδυνο για τη βιοποικιλότητα του ποταμού και τη δημόσια υγεία.
Επιπλέον, υπάρχουν δύο εγκαταλελειμμένα ορυχεία στο ‘Οτετσέστβο’ και ‘Ιζντρεμέζ’ (Otechestvo και Izdremez) κοντά στη Σόφια της Βουλγαρίας, για τα οποία οι ντόπιοι αναφέρουν ότι ρυπαίνουν το πόσιμο νερό της περιοχής.

Υπάρχει επίσης μια συνεχιζόμενη ρύπανση του ποταμού Μαλάκ Ισκάρ (Malak Iskar) από την εταιρεία εξόρυξης χαλκού Ελαζιτέ Μεντ (Elazite Med) στη Βουλγαρία.
Γνωρίζει η Επιτροπή αν η κυβέρνηση της Βουλγαρίας έχει ετοιμάσει κάποιο σχέδιο με συγκεκριμένα μέτρα για την πρόληψη των επιπτώσεων στην υγεία των ανθρώπων που ζουν εκεί;
Ποια μέτρα εξετάζει η Επιτροπή προκειμένου να διασφαλίσει τη ευθυγράμμιση της βουλγαρικής κυβέρνησης με τη ευρωπαϊκή νομοθεσία (ιδίως την οδηγία 2006/21/ΕΚ σχετικά με τη διαχείριση των αποβλήτων της εξορυκτικής βιομηχανίας);

3ο Θέμα: Ανησυχία λόγω συγκέντρωσης αρσενικού σε μετάλλευμα που έχει προγραμματιστεί να εξαχθεί στο Κρούμοβγκραντ (Krumovgrad) της Βουλγαρίας.

Η βουλγαρική κυβέρνηση έχει χορηγήσει με τη μορφή παραχώρησης για 30 χρόνια στην Dundee Precious Metals, μια εταιρεία με έδρα τον Καναδά, και στο βουλγαρικό της παράρτημα Balkan Minerals and Mining την εξόρυξη χρυσού στο Άντα Τέπε (Ada Tepe), κοντά στο Κρούμοβγραντ.
Η παραχώρηση έχει χορηγηθεί χωρίς να λάβει υπόψη τις Περιβαλλοντικές Επιπτώσεις (Π.Ε) και χωρίς εκτίμηση για τη συμμόρφωση με την Οδηγία για τους Οικοτόπους του προβλεπόμενου στο Άντα Τέπε ορυχείο χρυσού, γεγονός που αποτελεί παραβίαση του κοινοτικού δικαίου.
Μετέπειτα, το Νοέμβριο του 2011, το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Υδάτων της Βουλγαρίας ενέκρινε τελικά τη Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) για την εξόρυξη χρυσού στο Άντα Τέπε, παρά τις σοβαρές αντιδράσεις από την τοπική κοινωνία.

Δοκιμές της εταιρείας απέδειξαν ότι τα πετρώματα στο Κρούμοβγκραντ περιέχουν πολύ υψηλές ποσότητες αρσενικού.
Βουλγαρικές περιβαλλοντικές ΜΚΟ διαμαρτυρήθηκαν στο Ανώτατο Διοικητικό Δικαστήριο κατά της ΜΠΕ. Απαντώντας σε ερωτήσεις των ΜΚΟ, δικαστικοί εμπειρογνώμονες δήλωσαν ότι ‘το μεγαλύτερο μέρος’ των 1057 τόνων αρσενικού που περιέχεται στο μετάλλευμα, το οποίο έχει προγραμματιστεί για εξόρυξη, θα παραμείνει στο συμπύκνωμα μετά τη διαδικασία της επίπλευσης.
Αυτό σημαίνει ότι οι δικαστικοί εμπειρογνώμονες συμφωνούν ότι πάνω από 528 τόνοι αρσενικό θα είναι συμπυκνωμένοι σε αυτό, αλλά η ΜΠΕ δεν παρέχει καμία απάντηση πού και πώς το συμπύκνωμα θα αντιμετωπιστεί, τι θα γίνει με την εξαγωγή του χρυσού και το διαχωρισμό του αρσενικού, πώς θα πρέπει να μεταφερθεί στον τόπο της εν λόγω διαχείρισης, όπως πού και πώς θα διατηρηθούν τα περιέχοντα αρσενικό απόβλητα.
- Απαντώντας σε γραπτή ερώτηση του ευρωβουλευτή Μιχάλη Τρεμόπουλου (Greens / EFA) (βλ.

E-012211/2011), η Επιτροπή δήλωσε ότι ‘διερευνά επί του παρόντος’ το σχέδιο για το κοίτασμα χρυσού στο Χαν Κρούμ (Khan Krum) και την ορθή εφαρμογή της σύμφωνα με τη σχετική κοινοτική περιβαλλοντική νομοθεσία. Ποια είναι τα αποτελέσματα αυτής της έρευνας;
- Ποια μέτρα θα ληφθούν από την Επιτροπή σχετικά με αυτές τις παραβάσεις της ευρωπαϊκής νομοθεσίας από τις βουλγαρικές αρχές, λαμβάνοντας υπόψη ότι η ΜΠΕ είναι ανεπαρκής και δεν παρέχει επαρκείς απαντήσεις για τη διαχείριση των αποβλήτων και το αρσενικό;

4ο Θέμα: Παράνομη χορήγηση παραχώρησης εξόρυξης χωρίς διαγωνισμό και εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων στο Κρούμοβγραντ της Βουλγαρίας.

Η βουλγαρική κυβέρνηση έχει χορηγήσει με την μορφή παραχώρησης για 30 χρόνια στην Dundee Precious Metals, μια εταιρεία με έδρα τον Καναδά, και στο βουλγαρικό της παράρτημα Balkan Minerals and Mining την εξόρυξη χρυσού στο Άντα Τέπε (Ada Tepe), κοντά στο Κρούμοβγραντ.
Η παραχώρηση έχει χορηγηθεί χωρίς εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων και χωρίς εκτίμηση για τη συμμόρφωση με την Οδηγία για τους Οικοτόπους που σχετίζονται με τον προγραμματισμό των χρυσωρυχείων.
Ο Δήμος του Κρούμοβγραντ και βουλγαρικές περιβαλλοντικές ΜΚΟ διαμαρτυρήθηκαν στο Ανώτατο Διοικητικό Δικαστήριο κατά της παράνομης χορήγησης της παραχώρησης.

Το δικαστήριο αποφάσισε ότι ο Δήμος και οι μη κυβερνητικές οργανώσεις δεν έχουν το δικαίωμα να αποστείλουν τέτοιες καταγγελίες και ότι μόνο ο εισαγγελέας διατηρεί αυτό το δικαίωμα. Με βάση αυτό το ‘επιχείρημα’ το δικαστήριο απέρριψε τις αιτιάσεις αυτές.
Επιπλέον, η άδεια εξόρυξης χορηγήθηκε από τη βουλγαρική κυβέρνηση χωρίς διαγωνισμό, παρά το γεγονός ότι τα μεταλλεία χρυσού είναι γνωστά εδώ και 3.000 χρόνια (και ξανακαλύφθηκαν από τους αρχαιολόγους), ενώ δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι η Dundee το έχει ανακαλύψει πρώτη.

- Συμφωνεί η Επιτροπή ότι υπάρχει σε αυτή την περίπτωση παράνομη κρατική ενίσχυση για την εν λόγω εταιρεία;
- Συμφωνεί η Επιτροπή ότι υπάρχουν πολλές παραβάσεις της ευρωπαϊκής νομοθεσίας σχετικά με τις συμβάσεις παραχώρησης, την Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων και τις κρατικές ενισχύσεις; Αν ναι, τι μέτρα θα αναλάβει η Επιτροπή;