Γνωστική αποκατάσταση στα πρώιμα στάδια της Νόσου Alzheimer

Η Γνωστική Αποκατάσταση μπορεί και πρέπει να εφαρμόζεται στα πρώιμα στάδια της Νόσου Alzheimer (ΝΑ) και στοχεύει στην εύρεση ενός τρόπου για τους ασθενείς να χρησιμοποιήσουν τις διατηρούμενες ικανότητές τους (άδηλη και διαδικαστική μνήμη και γνώση) και να τις εφαρμόσουν για να εξασκηθούν πάνω στις γνωστικές και λειτουργικές ελλείψεις τους.

Η συνάφεια της γνωστικής αποκατάστασης για ασθενείς με άνοια γίνεται ολοένα και πιο αποδεκτή. Η αποκατάσταση πρέπει να θεμελιώνεται μετά από σαφή αξιολόγηση των γνωστικών και λειτουργικών δυνατοτήτων και ελλείψεων και να αποδεικνύουν όπου είναι δυνατόν ότι τα αποτελέσματα της θεραπείας επεκτείνονται πέρα από τους στόχους και έχουν νόημα στην ποιότητα ζωής.

Η γνωστική αποκατάσταση πρέπει να θεωρείται σαν ένα πολύ σημαντικό κομμάτι μιας ολιστικής προσέγγισης για να βοηθήσει τους ασθενείς με άνοια, τις οικογένειές τους και τους περιθάλποντες.

Η θεωρητική δικαίωση εισαγωγής της Γνωστικής αποκατάστασης ως κεντρική παρέμβαση για τα πρώιμα στάδια της άνοιας ή πιο συγκεκριμένα για τους ασθενείς με νόσο Alzheimer έρχεται από μια σειρά ερευνών που υποστηρίζουν τη συγκεκριμένη φύση των μνημονικών ελλείψεων.

Ενώ η επεισοδιακή μνήμη φαίνεται να πλήττεται υπάρχουν συγκεκριμένα μνημονικά υποσυστήματα που παραμένουν άθικτα (Brandt & Rich, 1995), και πειραματικά δεδομένα υποστηρίζουν την ικανότητα των ασθενών για εκμάθηση καινούργιων πληροφοριών (Little et al.,1986; Backman, 1992; Burgess et al., 1992; Campet al., 1993).

Η γνωστική αποκατάσταση είναι μια διαδικασία όπου νευρολόγοι και νευροψυχολόγοι εργάζονται μαζί με τους ασθενείς και την οικογένεια έτσι ώστε να τους διευκολύνουν να ζήσουν ή και να μειώσουν τις γνωστικές και λειτουργικές τους ελλείψεις, αλλά πάνω από όλα να προάγουν την ποιότητα ζωής τόσο μέσα στο σπίτι όσο και έξω από αυτό.

Έρευνες έχουν δείξει ότι η γνωστική αποκατάσταση μπορεί να καθυστερήσει σημαντικά την εξέλιξη της νόσου Alzheimer και να μειώσει το άγχος των ασθενών στα πρώτα στάδια που προέρχεται από τις αλλαγές στο επίπεδο λειτουργικότητάς τους.

Τα κλινικά συμπτώματα της νόσου Alzheimer περιέχουν μια σειρά γνωστικών ελλείψεων ειδικά στη μνήμη που επιδεινώνουν την ποιότητα ζωής των ασθενών αλλά και τις εκτελεστικές λειτουργίες που σχετίζονται τόσο με νοητική όσο και με συμπεριφoρική επεξεργασία.

Οι αλλαγές που σημειώνονται κατά την εξέλιξη της ΝΑ δεν περιορίζονται μόνο στη μνήμη. Υπάρχουν συμπτώματα στη διάθεση, την προσωπικότητα, ελλειμματική προσοχή και σημαντική επιβράδυνση της επεξεργασίας της πληροφορίας. Το άτομο σταδιακά χάνει τη λεκτική του ευχέρεια και κατά συνέπεια την αυτονομία του.

Την τελευταία δεκαετία η χρήση των αναστολέων της δράσης της ακετυλοχολινεστεράσης έχει αλλάξει τη διαχείρηση της νόσου Alzheimer. Τα φάρμακα δεύτερης γενιάς όπως η δονεπεζίλη και η ριβαστιγμίνη έχουν μεγαλύτερη δράση και λιγότερες παρενέργειες.

Μια μελέτη για την αξιολόγηση της ριβαστιγμίνης όσον αφορά τη βελτίωση στη λειτουργικότητα αλλά και τις γνωστικές ικανότητες σε ασθενείς με ήπια ή μέτρια νόσο Alzheimer πρότεινε ότι η φαρμακοθεραπεία πρέπει να συνδυάζεται και με στρατηγικές γνωστικής αποκατάστασης διότι παρατηρείται βελτίωση και στη γνωστική λειτουργία αλλά και στη συμπεριφορά.

Οι συνεδρίες της γνωστικής αποκατάστασης πρέπει πάντα να αρχίζουν με χρονικό και χωρικό προσανατολισμό για να βελτιωθεί η ανεξαρτησία του ασθενούς και η μάθηση των αντισταθμιστικών στρατηγικών. Ο προσανατολισμός επιτυγχάνεται με τη χρήση ημερολογίων και σημειωματάριων.

Οι ασθενείς ενθαρρύνονται να μιλήσουν για τη ζωή τους πριν την έναρξη της παρέμβασης. Είναι σημαντική η βελτίωση της γλωσσικής ικανότητας, της κοινωνικής συναναστροφής και η εκπαίδευση της μνήμης.

Η χρήση εξωτερικών βοηθημάτων για τη μνήμη εξασκείται σε κάθε συνεδρία αλλά και στο σπίτι με τη βοήθεια των περιθαλπόντων μέσω λεκτικών οδηγιών και επίδειξης. Ο Baddeley & η Wilson έχουν προτείνει την τεχνική μάθησης χωρίς λάθη (errorless learning technique) η οποία αποδεικνύεται ιδιαίτερα βοηθητική για τους ασθενείς με νόσο Alzheimer, καθώς προωθεί την εκμάθηση μιας διαδικασίας με το σωστό τρόπο και αποφεύγεται η λάθος κωδικοποίηση στη μνήμη.

Αυτού του είδους η τεχνική εφαρμόζεται κατά τη διάρκεια όλων των συνεδριών. Για αυτό το λόγο, πληροφορίες κωδικοποίησης και ανάκλησης είναι διαθέσιμες πάντα για να προσφέρουν γνωστική υποστήριξη και κατά τη διάρκεια απόκτησης της πληροφορίας αλλά και για την ανάκληση.

Οι ασθενείς μοιράζονται τις εμπειρίες τους είτε από το μακρινό παρελθόν είτε πρόσφατες κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσης. Επίσης εκπαιδεύονται σε στρατηγικές συσχέτισης με πρόσωπα και ονόματα και το πώς να επικεντρώνουν την προσοχή τους σε οτιδήποτε μπορεί να τους θυμίζει κάτι σημαντικό.

Η γλωσσική ικανότητα εκπαιδεύεται μέσω της συζήτησης επίκαιρων θεμάτων και κάποιων που ενδιαφέρουν τους ασθενείς στην ομάδα.

Επίσης καθημερινές ασκήσεις λειτουργικότητας περιλαμβάνουν απλές δραστηριότητες, όπως ψώνια στο σούπερ μάρκετ. Σε αυτή την περίπτωση οι ασθενείς πρώτα γράφουν τη λίστα με τα ψώνια οργανωμένα σε κατηγορίες, σκέφτονται τις τιμές και το πώς να πληρώσουν ένα λογαριασμό.

Κάποια άλλη δραστηριότητα περιλαμβάνει το να αφήσουν ένα μήνυμα ή σημείωμα ή να καταγράψουν ένα ραντεβού σε ένα σημειωματάριο.

Αντίθετα με κάποιες αναφορές που προτείνουν οι ασθενείς να εξασκούνται σε δραστηριότητες ρουτίνας, κάποιες έρευνες προτείνουν ότι κάποιες καινοτομίες μπορεί να συμβάλουν στη βελτίωση της μνήμης (Moore et al). Βάσει αυτών, δραστηριότητες όπως σινεμά και επισκέψεις σε μέρη με αρκετά ερεθίσματα εντάσσονται στη γνωστική αποκατάσταση.

Οι περιθάλποντες ενθαρρύνονται να επαναλαμβάνουν τις ασκήσεις στο σπίτι τουλάχιστο 2-3 φορές τη μέρα.

Οι παραπάνω ασκήσεις έχουν συμπεριφορικό χαρακτήρα δηλαδή αντικατοπτρίζουν όσο το δυνατόν πραγματικές συνθήκες. Απαραίτητο όμως είναι για τους ασθενείς να εξασκούνται και σε συμβατικές δοκιμασίες με μολύβι και χαρτί. Αυτές περιλαμβάνουν ασκήσεις προσοχής, γλώσσας, επεξεργασίας της πληροφορίας, μνήμης και εκτελεστικών λειτουργιών.

Απαραίτητο στοιχείο της Γνωστικής Αποκατάστασης είναι η δομή, η εκπαίδευση πάνω στις ελλείψεις και τη διαταραχή, οι στρατηγικές και τεχνικές αντιμετώπισης των δυσκολιών της καθημερινότητας λόγω των γνωστικών αδυναμιών και μια απλή ψυχοθεραπευτική παρέμβαση για τις μεταβολές της διάθεσης και της μείωσης του άγχους.

Είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι η Γνωστική Αποκατάσταση δεν είναι θεραπεία αλλά συμπληρώνει τη φαρμακευτική παρέμβαση και γίνεται πάντα σε συνεργασία με τον Ειδικό Νευρολόγο.