Μπορεί στα αλήθεια το κούνημα των φτερών μιας πεταλούδας στον Αμαζόνιο να προκαλέσει καταιγίδα στην Κίνα; Όταν ο μετεωρολόγος Έντουαρντ Λόρεντζ μίλησε για το λεγόμενο "φαινόμενο της πεταλούδας", είχε σκοπό να συμβολίσει το απρόβλεπτο των μετεωρολογικών προγνώσεων, δηλαδή το πώς ένα φαινομενικά ασήμαντο γεγονός μπορεί να επηρεάσει καθοριστικά την εξέλιξη των πραγμάτων.

Είναι μια παράμετρος της θεωρίας του χάους, της προσπάθειας των σύγχρονων επιστημών να κατανοήσουν και να μελετήσουν την πολυπλοκότητα των συστημάτων. Όχι πλέον την σχέση ενός αιτίου με το αποτέλεσμά του, αλλά πολλά διαφορετικά αίτια και το πώς αυτά, σε συνάρτηση και αλληλεπίδραση μεταξύ τους, μπορούν να αλλάξουν άρδην το αποτέλεσμα σε βάθος χρόνου.

Αν στη θέση της πεταλούδας του Λόρεντζ βάλει κανείς έναν παγκολίνο στην υπαίθρια αγορά τροφίμων στη Γιουχάν της Κίνας, σε συνάρτηση με όσα ακολούθησαν, μπορεί πιο εύκολα να κατανοήσει πώς ένα φαινομενικά μικρό γεγονός μπορεί να προκαλέσει μια μεγάλη κρίση σε πλανητική κλίμακα.

Ο γιατρός, ωτορινολαρυγγολόγος στο Ρέθυμνο της Κρήτης, Γιώργος Φρούντζος (φωτογραφία), μελετά συστηματικά τη θεωρία του χάους και τις εκφάνσεις της σε διάφορα συστήματα. Το βιβλίο του, "Η Θεωρία του Χάους στην Ανθρώπινη Ιστορία", αποτελεί το απόσταγμα μιας ενδελεχούς αναζήτησης πολλών ετών στα επιμέρους επιστημονικά πεδία που τη συνθέτουν. Μέσα από τις σελίδες του, αναδεικνύει τον Ηράκλειτο ως τον πατέρα και θεμελιωτή της θεωρίας, ενώ εξηγεί πώς αυτή καθόρισε και καθορίζει την ιστορία της ανθρωπότητας.

Ο ίδιος μιλά στο iatronet.gr για το χάος και τις εκφάνσεις του, επικεντρώνοντας στις διαστάσεις της θεωρίας που αφορούν την ιατρική και την ανθρώπινη υγεία. Περιγράφει τον ανθρώπινο οργανισμό ως ένα πολύπλοκο σύστημα που εμφανίζει συμπεριφορές χάους συχνότερα από ό,τι νομίζουμε, ενώ εξηγεί πώς διάφορες παράμετροι που μπορούμε ή όχι να επηρεάσουμε, καθορίζουν την υγεία και την ευζωία μας.

Η θεωρία του χάους στην ιατρική

Ο ανθρώπινος οργανισμός έχει χαρακτηριστεί ως ένα "συναρπαστικά πολύπλοκο χαοτικό σύστημα", που διέπεται από ένα σύνολο δυναμικών, μη γραμμικών κανόνων. Μια πολύπλοκη μηχανή, που η καλή λειτουργία της εξαρτάται από μια σειρά παραγόντων, προβλέψιμων και μη.

"Μπορούμε, για παράδειγμα, αν κόψουμε το κάπνισμα, προσέχουμε τη διατροφή μας και ασκούμαστε, να επηρεάσουμε την καλή λειτουργία των συστημάτων του οργανισμού. Δεν μπορούμε όμως να επηρεάσουμε γενετικούς παράγοντες, ή κάποιες μεταλλάξεις που συντελούνται στα κύτταρα", εξηγεί ο κ. Φρούντζος, επισημαίνοντας πως οι περισσότερες ασθένειες είναι πολυπαραγοντικές.

Η καρδιά αποτελεί ίσως το όργανο που έχει μελετηθεί όσο κανένα άλλο ως χαοτικό σύστημα. "Η κοιλιακή μαρμαρυγή έχει περιγραφεί από πολλούς επιστήμονες ως ένα φαινόμενο που σχετίζεται με το χάος, με πρωτοπόρο τον καθηγητή φυσιολογίας του Χάρβαρντ Ary L. Goldberger", σημειώνει, προσθέτοντας: "Η μελέτη του φαινομένου έχει επεκταθεί και στο πεδίο της αντιμετώπισης, δηλαδή του απινιδωτή, που θα μπορέσει να αντιμετωπίσει στην εξέλιξή του ένα φαινόμενο απρόβλεπτο ως προς την εμφάνισή του".

Η μελέτη χαοτικών φαινομένων στην ιατρική, έχει επικεντρωθεί, μεταξύ άλλων στις επιληπτικές κρίσεις, ως αποτέλεσμα διαταραχής της ηλεκτρικής δραστηριότητας του εγκεφάλου, ενώ έχει κρίσιμη σημασία και στην Ψυχιατρική.

"Η πλειοψηφία των ψυχιάτρων και ψυχολόγων κάνει συστημική ανάλυση, δηλαδή βλέπει τον άνθρωπο στο πλαίσιο ενός συστήματος που επηρεάζει την ψυχοπαθολογία. Συχνά μια απρόβλεπτη κατάσταση χάους σε αυτό το σύστημα μπορεί να αλλάξει την εξέλιξη", εξηγεί ο κ. Φρούντζος, και συμπληρώνει πως η σύγχρονη επιστημονική τάση μελετά τη λεγόμενη πολυσταθερότητα, δηλαδή τις συνεχείς εναλλαγές ανάμεσα σε σταθερότητα και χάος, σε τάξη και αταξία.

Ο ίδιος χαρακτηρίζει την πανδημία κορωνοϊού ως ένα κατ΄ εξοχήν χαοτικό γεγονός. "Είναι χαοτικό, τόσο ως προς το απρόβλεπτο της γέννησής του, όσο και ως προς αποφάσεις που επηρέασαν την εξέλιξή του στο χρόνο. Για παράδειγμα, το ότι επιτράπηκαν σε κάποια αεροπλάνα να πάνε στο Μπέργκαμο ήταν μια απόφαση που επηρέασε τη γρήγορη διασπορά του στην Ευρώπη", επισημαίνει.

Το χάος στην καθημερινή ζωή και στην ιστορία

Η ταινία "Απρόσμενος Έρωτας" (Slighting doors) παρουσιάζει δύο εκδοχές σε ένα φαινομενικά ασήμαντο γεγονός, που όμως μπορούν να επιφέρουν χαοτικές αλλαγές στη ζωή ενός ανθρώπου: Στη μία εκδοχή, η ηρωίδα της ιστορίας, η Έλεν (Γκουίνεθ Πάλτροου), προλαβαίνει να μπει στο τρένο πριν κλείσουν οι πόρτες του βαγονιού, στην άλλη δεν προλαβαίνει για δευτερόλεπτα. Στην πρώτη εκδοχή πιάνει τον φίλο της να την απατάει, αλλάζει δουλειά και η ζωή της ανατρέπεται. Στη δεύτερη περίπτωση, εξελίσσεται με διαφορετικό τρόπο.

Ο κ.Φρούντζος παραθέτει τη συγκεκριμένη ιστορία με σκοπό να καταστήσει κατανοητή στον αμύητο αναγνώστη μια από τις εκδοχές της θεωρίας του χάους.

"Αν ο Μέγας Αλέξανδρος δεν πέθαινε ξαφνικά ή δεν δηλητηριαζόταν, η ιστορία θα ήταν διαφορετική, γιατί σχεδίαζε να επιτεθεί και στη Ρώμη. Ο Ιωάννης Μεταξάς είχε σχέδια να μεταφέρει τη γραμμή άμυνας στη Λάρισα, αλλά υπέστη αμυγδαλίτιδα και πέθανε από περιαμυγδαλικό απόστημα", αναφέρει χαρακτηριστικά.

Ο Ηράκλειτος, πιστός στο ότι "τα πάντα ρει", είχε πει πως δεν μπορείς να μπεις δύο φορές στο ίδιο ποτάμι. Η θεωρία που είχε διατυπώσει για τη συνεχή αλλαγή που διέπει τα πάντα γύρω μας, είναι σύμφωνα με τον συγγραφέα το θεμέλιο της θεωρίας του χάους. "Παραθέτω όλα τα σωζόμενα κείμενά του και αναδεικνύω μέσα από το βιβλίο ότι ήταν ο πρώτος φιλόσοφος του χάους. Είχε τον πυρήνα της ιδέας, αλλά όχι τα εργαλεία και τα μοντέλα που έχουμε σήμερα για να την τεκμηριώσει", καταλήγει.

Ειδήσεις υγείας σήμερα
Πού θα γίνουν δωρεάν rapid tests από τον ΕΟΔΥ την Παρασκευή
ΕΟΔΥ: Άσκηση επί χάρτου για πιθανά κρούσματα γρίπης πτηνών σε ανθρώπους
Η Roche τερματίζει σειρά θεραπευτικών δοκιμών για τον καρκίνο του πνεύμονα