Πόσο εφικτή είναι η αναστροφή της γήρανσης

Το 27% του σημερινού πληθυσμού της Ελλάδας είναι άνω των 60 ετών. Το ποσοστό αυτό αναμένεται να φτάσει στο 33% το 2030 και να υπερβεί το 40% ως το 2050. Η χώρα μας είναι πέμπτη σε ταχύτητα δημογραφικής γήρανσης σε παγκόσμιο επίπεδο, σύμφωνα με την Καλλιρρόη Καλινδέρη, reader Ιατρικής Βιολογίας - Ιατρικής Γενετικής, στο Εργαστήριο Ιατρικής Βιολογίας - Γενετικής του Τμήματος Ιατρικής στο ΑΠΘ. "Είναι σημαντικό να μπορούμε να προβλέψουμε τη βιολογική ηλικία, να αναγνωρίσουμε παράγοντες κινδύνου της γήρανσης και να ανακαλύψουμε αποτελεσματικές παρεμβάσεις", ανέφερε η ίδια, μιλώντας στο πλαίσιο του 12^ου Επιστημονικού Συνεδρίου του Τμήματος Ιατρικής του ΑΠΘ που ολοκληρώθηκε στη Θεσσαλονίκη.

Η ίδια ανέλυσε 10 διαφορετικούς μηχανισμούς που σε αλληλεπίδραση μεταξύ τους ελέγχουν τη γήρανση και αναφέρθηκε σε αντιγηραντικές στρατηγικές, που είναι πλέον διαθέσιμες. Παρεμβαίνοντας σε μηχανισμούς που καθορίζουν την χρονολογική μας ηλικία, έχουν στόχο να σταματήσουν το βιολογικό μας ρολόι, μειώνοντας σημαντικά τη βιολογική ηλικία σε σχέση με αυτή που αναγράφεται στο διαβατήριό μας.

Μηχανισμοί που ελέγχουν τη γήρανση

Γονιδιωματική αστάθεια: Πάνω από 70.000 βλάβες συμβαίνουν καθημερινά στο DNA μας, ευτυχώς όμως έχουμε μηχανισμούς άμυνας και επιδιόρθωσής τους. Όταν αυτοί δεν επαρκούν, όπως π.χ. σε ασθένειες πρόωρης γήρανσης, υπάρχει συσσώρευση βλαβών στο γενετικό μας υλικό. "Είναι πολύ σημαντική η διατήρηση της ισορροπίας των παραγόντων που προκαλούν τις γενετικές βλάβες και των επιδιορθωτικών μηχανισμών που διαθέτουμε. Σε αντίθετη περίπτωση έχουμε βλάβες στο γενετικό μας υλικό που συνδέονται με τη γήρανση και με ηλικιοεξαρτώμενες ασθένειες".

Τελομερή: Τα τελομερή είναι το μοριακό ρολόι του οργανισμού. Η τελομεράση, το ένζυμο που μπορεί να διατηρεί το μήκος τους, δυστυχώς απουσιάζει από τα σωματικά μας κύτταρα, έτσι συνεχώς το μήκος των τελομερών μειώνεται. "Σε μελέτη σε ποντίκια έχει βρεθεί ότι μειωμένο μήκος των τελομερών έχει συσχετιστεί με μειωμένη διάρκεια ζωής, ενώ η διαδικασία της γήρανσης μπορεί να αναστραφεί με ενεργοποίηση του ενζύμου της τελομεράσης".

Επιγενετικές αλλαγές: Χωρίς να γίνονται αλλαγές στον γονότυπο γίνονται αλλαγές στο φαινότυπο. Πρωταγωνιστής των αλλαγών αυτών είναι η μεθυλίωση. "Διαθέτουμε σύγχρονα εργαλεία, τα λεγόμενα επιγενετικά ρολόγια, με τα οποία μπορούμε να καταγράψουμε το πρότυπο μεθυλίωσης σε έναν οργανισμό και να προβλέψουμε τη βιολογική ηλικία ενός ατόμου, τη θνησιμότητα, την εμφάνιση ηλικιοεξαρτώμενων ασθενειών και παραγόντων κινδύνου της γήρανσης», ανέφερε η κ. Καλυνδέρη και πρόσθεσε πως «η επιγενητική ηλικία ενός ατόμου μπορεί να επιταχυνθεί από διάφορους παράγοντες όπως το κάπνισμα ή η χρήση αλκοόλ, ή να επιβραδυνθεί όταν ασκείται το άτομο ή ακολουθεί υγιεινή διατροφή".

Μείωση βιολογικής ηλικίας ως και κατά 8 χρόνια

Διεθνείς μελέτες έχουν καταδείξει πως είναι δυνατή η αναστροφή της επιγενετικής ηλικίας με κάποιες παρεμβάσεις. Όπως ανέφερε η ερευνήτρια, τα τελευταία χρόνια εξετάζονται διάφορες φαρμακευτικές ουσίες, ή αλλαγή του τρόπου ζωής, ιδιαίτερο ενδιαφέρον όμως παρουσιάζει ο κυτταρικός επαναπρογραμματισμός.

• Μελέτη του 2019 σε 9 άνδρες κατέδειξε πως μπορούμε να γυρίσουμε πίσω το επιγενετικό μας ρολόι. Βασίστηκε στο ότι η αυξητική ορμόνη μπορεί να βοηθήσει στην αναγέννηση του θύμου αδένα, ο οποίος μικραίνει όσο μεγαλώνει η ηλικία μας. "Χρησιμοποίησαν ανασυνδυασμένη αυξητική ορμόνη σε συνδυασμό με δύο αντιδιαβητικά φάρμακα και μέτρησαν την επιγενετική ηλικία των ανδρών αυτών. Βρήκαν μείωση της βιολογικής ηλικίας κατά 2,5 έτη και το αποτέλεσμα αυτό παρέμεινε έξι μήνες μετά τη διακοπή της θεραπείας".
• Σε άλλη μελέτη, οι ερευνητές χρησιμοποίησαν ένα κοκτέιλ βιταμινών - το Α κετογλουταρικό σε συνδυασμό με Α και D - το οποίο χορηγήθηκε σε 42 άτομα και μετρήθηκε το πρότυπο μεθυλίωσης πριν και μετά τη χορήγηση του κοκτέιλ. "Τα πρώτα αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά: Βρήκαν ότι μειώθηκε η βιολογική τους ηλικία κατά 8 χρόνια μετά από μόνο 7 μηνών χορήγηση του κοκτέιλ".
• Ιαπωνική εργασία (2020, Nature), εξέτασε αν μπορούμε να ανακτήσουμε τη νεανική επιγενετική πληροφορία ενός οργανισμού. Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν 3 από τους 4 μεταγραφικούς παράγοντες που είχε χρησιμοποιήσει ο νομπελίστας Σίνια Γιαμανάκα σε πειραματικά μοντέλα ποντικιών, σε γαγγλιακά κύτταρα αμφιβληστροειδούς. Πέτυχαν τρία πράγματα: α) αποκατέστησαν το νεανικό πρότυπο μεθυλίωσης, β) πέτυχαν την αναγέννηση των αξόνων στους οποίους είχε προκληθεί πειραματικά βλάβη και γ) αποκατέστησαν την όραση σε ποντίκια που είχαν γλαύκωμα, το οποίο είναι ηλικιοεξαρτώμενη ασθένεια.
• Σε άλλη εργασία, (Ιανουάριος 2023, Cell), η ίδια ομάδα ερευνητών υποστήριξε ότι η απώλεια της επιγενετικής πληροφορίας είναι ένας αναστρέψιμος αιτιολογικός παράγοντας της γήρανσης, βασίζοντάς το στη θεωρία της πληροφορίας. "Ουσιαστικά, μάς λένε ότι ο οργανισμός μας μπορεί να διαθέτει ένα backup της νεανικής επιγενετικής πληροφορίας, το οποίο μπορεί να ανακαλέσει κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες".

Άλλοι μηχανισμοί ελέγχου της γήρανσης

Ομοιόσταση πρωτεϊνών: "Όσο είμαστε νέοι έχουμε πολλούς μηχανισμούς αντιμετώπισης της ομοιόστασης των πρωτεϊνών, ενώ όσο μεγαλώνουμε πέφτουν αυτοί οι μηχανισμοί άμυνας. Κι όταν δυσλειτουργούν αυτά, έχουμε συσσώρευση των πρωτεϊνών, κάτι που οδηγεί σε γήρανση".

Δίκτυο ανίχνευσης θρεπτικών ουσιών: Συνδέει αρκετά μονοπάτια. Ως γενικός κανόνας, η μείωση της θερμιδικής πρόσληψης κατά 30%, ο έλεγχος της διατροφικής σύνθεσης και η χρονικά περιορισμένη σίτιση, οδηγεί σε καθυστέρηση εμφάνισης των ηλικιοεξαρτώμενων ασθενειών και σε μακροζωία.

Μιτοχονδριακή δυσλειτουργία και γήρανση: Τα μιτοχόνδρια είναι το "εργοστάσιο" ενέργειας του οργανισμού, σε περίπτωση δυσλειτουργίας αυξάνονται οι οξειδωτικές ρίζες, έχουμε βλάβη των μιτοχονδρίων, δυσλειτουργία του μονοπατιού διάσπασης των μιτοχονδρίων, που όλα αυτά τελικά οδηγούν σε μιτοχονδριακή δυσλειτουργία, γήρανση και ηλικιοεξαρτώμενες ασθένειες.

Κυτταρική γήρανση: Ο κυτταρικός κύκλος διακόπτεται μη αναστρέψιμα, παρόλα αυτά το κύτταρο παραμένει μεταβολικά ενεργό. Η συσσώρευση γηρασμένων κυττάρων οδηγεί σε γήρανση και πολλές ηλικιοεξαρτώμενες ασθένειες. Αυτά τα κύτταρα είναι φαρμακευτικός στόχος με δύο μορφές φαρμάκων: τα σενολυτικά, που στοχεύουν στην καταστροφή των γηρασμένων κυττάρων και τα σενομορφικά, που στοχεύουν στον φλεγμονώδη φαινότυπο των κυττάρων αυτών και προσπαθούν να το βελτιώσουν.

Βλαστοκύτταρα: Τα βλαστοκύτταρα των ενηλίκων χρησιμεύουν στην ανανέωση κατεστραμμένων ιστών και μπορούν να διαφοροποιηθούν σε κύτταρα ιστών στους οποίους εδρεύουν. Με τη γήρανση ουσιαστικά έχουμε εξάντλησή τους, τόσο σε λειτουργικότητα όσο και σε αριθμό, μείωση της αναγεννητικής ικανότητας και συσσώρευση βλαβών.

Φλεγμονογήρανση: Όταν έχουμε φλεγμονογήρανση δεν λειτουργεί σωστά το ανοσοποιητικό μας σύστημα, δεν συσσωρεύονται τα ανοσολογικά κύτταρα για να εκκαθαρίσουν μια φλεγμονή.

Μικροβίωμα: Με τη γήρανση μειώνονται τα καλά βακτήρια και αυξάνονται τα κακά. "Αυτή η ανισορροπία στο μικροβίωμα συνδέεται με πολλές ηλικιοεξαρτώμενες ασθένειες", σημείωσε η ερευνήτρια, προσθέτοντας πως "το μικροβίωμα έχει μια συνεχή αλληλεπίδραση με τα διάφορα όργανα του ανθρώπινου οργανισμού".