Πολιτιστική συνταγογράφηση και για τη σωματική υγεία

Η παρακολούθηση μιας θεατρικής παράστασης μπορεί να βελτιώσει στην υγεία ενός ογκολογικού ασθενή, ενώ η ακρόαση μουσικής μπορεί να μειώσει τη διάρκεια παραμονής ενός νοσηλευόμενου στη Μονάδα Εντατικής Θεραπείας. Πολλές επιστημονικές μελέτες στη διεθνή βιβλιογραφία έχουν καταδείξει την ευεργετική επίδραση διάφορων μορφών τέχνης, όχι μόνο στην ψυχική, αλλά και στην σωματική υγεία των ασθενών.

Το Κέντρο Προαγωγής Πολιτισμού και Υγείας του ΑΠΘ και το Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών "Εφαρμογές της Ψυχολογίας στην Υγεία" του Τμήματος Ιατρικής του ΑΠΘ, διοργάνωσαν στη Θεσσαλονίκη το πρώτο Διεθνές Συνέδριο Πολιτιστικής Συνταγογράφησης, με την συμμετοχή 25 εκπροσώπων φορέων, οι οποίοι παρουσίασαν αποτελέσματα μελετών και καλών πρακτικών που εφαρμόζονται σε διάφορες χώρες της Ευρώπης. Στη συνάντηση συμφωνήθηκε η δημιουργία ενός ευρωπαϊκό δικτύου, με την συμμετοχή της διευθύντριας του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας για την Τέχνη στην Υγεία, Daisy Fancourt. Το Δίκτυο θα έχει ως άτυπη έδρα τη Θεσσαλονίκη, όπου θα γίνεται κάθε χρόνο η ετήσια συνάντηση για την ανταλλαγή εμπειριών.

Στο ΑΠΘ "τρέχει" τους τελευταίους έξι μήνες ερευνητικό έργο με αντικείμενο τη διασύνδεση συγκεκριμένων μορφών τέχνης με συγκεκριμένες κατηγορίες ασθενών στις οποίες μπορούν να επιδράσουν. Παράλληλα, γίνεται εκπαίδευση των γιατρών διάφορων ειδικοτήτων για το επιστημονικό υπόβαθρο αυτής της διασύνδεσης και το πώς μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην πράξη προς όφελος των ασθενών. 

Η πρόεδρος του Κέντρου Προαγωγής Πολιτισμού και Υγείας του ΑΠΘ, αναπληρώτρια καθηγήτρια του Τμήματος Ιατρικής, Εύχαρις Παναγοπούλου (φωτογραφία), μιλάει στο iatronet.gr για το ερευνητικό έργο, που έχει στόχο να μετεξελιχθεί σε πρόγραμμα πολιτιστικής συνταγογράφησης, συμπληρωματικό αυτού που έχει ήδη ξεκινήσει για την ψυχική υγεία. 

Οδηγός το αγγλικό μοντέλο

Στην Αγγλία κάθε γενικός γιατρός, καρδιολόγος ή ογκολόγος έχει τη δυνατότητα να συνταγογραφήσει και να παραπέμψει ασθενείς σε μονάδες και προγράμματα πολιτιστικών εκδηλώσεων, που υλοποιούνται με στόχο να εμπλουτίσουν και να ενισχύσουν την θεραπεία τους. Προηγουμένως, ο γιατρός κάνει μια συνέντευξη με τον ασθενή, αξιολογώντας τις προτιμήσεις και τα ενδιαφέροντά του, προκειμένου να τον καθοδηγήσει ανάλογα στην κατάλληλη γι΄ αυτόν μορφή τέχνης. "Στα αγγλικά λέγεται κοινωνική συνταγογράφηση (social prescribing), καθώς διασυνδέει το άτομο με τι του αρέσει να κάνει σε επίπεδο κοινότητας. Για παράδειγμα, μια γυναίκα 70 ετών που είναι μόνη της και της αρέσει η μουσική, θα τη διασυνδέσει με μια χορωδία. Μπορεί σε κάποιον άλλο να ταιριάζει το θέατρο, ή και μια λέσχη βιβλίου", εξηγεί η κ. Παναγοπούλου, προσθέτοντας πως το αγγλικό μοντέλο αποτελεί πρότυπο και οδηγό και για άλλες χώρες της Ευρώπης. 

Στόχος του ερευνητικού έργου στο ΑΠΘ είναι να βγει από τα όρια του πανεπιστημίου και να εφαρμοστεί σε ένα εθνικό πλαίσιο, δίνοντας τις κατευθυντήριες οδηγίες για ένα πρόγραμμα παρόμοιο του βρετανικού, μέσα στην επόμενη πενταετία.

"Θα δώσουμε τα δεδομένα των ερευνών μας και τις κατευθυντήριες οδηγίες για την υλοποίηση, ενώ θα εκπαιδεύσουμε γιατρούς για το πώς θα συνταγογραφούν την τέχνη, ώστε να λειτουργήσει συμπληρωματικά με το πρόγραμμα που εφαρμόζουν τα Υπουργεία Υγείας και Πολιτισμού για την ψυχική υγεία», αναφέρει η κ. Παναγοπούλου, προσθέτοντας πως «ο ΠΟΥ από το 2026 θα εντάξει τη συμμετοχή σε δραστηριότητες τέχνης ως μια συμπεριφορά ισότιμη της διατροφής και της άθλησης".

Το ευρωπαϊκό δίκτυο φορέων, που δημιουργείται και θα έχει τη συνάντησή του στη Θεσσαλονίκη, εκτιμάται πως θα λειτουργήσει υποστηρικτικά προς την επίτευξη του παραπάνω στόχου.

Πώς επιδρά η τέχνη στην υγεία

Στη βιβλιογραφία υπάρχει πλήθος μελετών που συνδέουν την παρακολούθηση ή/και συμμετοχή σε πολιτιστικές εκδηλώσεις με την βελτίωση της σωματικής υγείας των ασθενών. Ενδεικτικά, σύμφωνα με την αναπληρώτρια καθηγήτρια:

• Σε χημειοθεραπευόμενους ογκολογικούς ασθενείς, έχει καταδειχθεί πως αυξάνει την ανταπόκρισή τους στη θεραπεία, μειώνει τις παρενέργειες, ενώ συμβάλει και στην αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης
• Σε καρδιολογικούς ασθενείς, που συχνά απομονώνονται για μήνες έπειτα από κάποιο επεισόδιο, έχει φανεί η ευεργετική επίδραση κυρίως της παρακολούθησης θεατρικών παραστάσεων
• Σε νοσηλευόμενους σε Μονάδες Εντατικής Θεραπείας, η ακρόαση μουσικής (κυρίως βιολιού και άλλων εγχόρδων) φαίνεται πως θα μπορούσε να μειώσει ακόμα και τον χρόνο νοσηλείας τους στη ΜΕΘ.

Ένα σημαντικό ερευνητικό ερώτημα αφορά τους μηχανισμούς με τους οποίους επιδρά η τέχνη στη βελτίωση της σωματικής υγείας. «Ο έμμεσος δρόμος περνάει μέσα από ψυχολογικά μονοπάτια: πρώτα βελτιώνεται η διάθεσή μου και μετά ακολουθούν τα υπόλοιπα. Υπάρχει και ο άμεσος τρόπος, που παρεμβαίνει σε συγκεκριμένες βιολογικές παραμέτρους», σημειώνει η κ. Παναγοπούλου.

Ο ΠΟΥ

Στο Καταστατικό του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, που συντάχθηκε το 1947, αναφέρεται πως "Η υγεία είναι μια κατάσταση πλήρους σωματικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας και όχι απλώς η απουσία ασθένειας ή αναπηρίας".

Σε αυτό το πνεύμα, ο Οργανισμός χρησιμοποιεί τα τελευταία χρόνια τον πολιτισμό ως μέσο για την προαγωγή της υγείας. Το 2019 άρχισε να δοκιμάζει καλλιτεχνικές παρεμβάσεις για την προώθηση συγκεκριμένων στόχων υγείας, συμπεριλαμβανομένης της καθολικής κάλυψης υγείας (UHC), της ψυχικής υγείας και της πρόληψης αυτοκτονιών, της μητρικής υγείας, της πρόληψης της τύφλωσης και της ποιότητας της φροντίδας, εκτός από τις ιστορικές προσπάθειες για την πρόληψη του HIV / AIDS.

Το Περιφερειακό Γραφείο του ΠΟΥ για την Ευρώπη ηγείται των πρωτοβουλιών στην έρευνα σχετικά με την επίδραση της τέχνης στην υγεία μέσω του προγράμματος Behavioral and Cultural Insights.