Η υπερβολική χρήση πλαστικών και η ανεπαρκής επεξεργασία των στερεών αποβλήτων έχουν οδηγήσει στη συσσώρευση υπολειμμάτων πλαστικών στις παραλίες και στο θαλασσινό νερό, υποβαθμίζοντας τα υδάτινα οικοσυστήματα. Μικροπλαστικά που καταναλώνονται από τους θαλάσσιους οργανισμούς αποτελούν δυνητική απειλή και για την ανθρώπινη υγεία, μέσω της κατανάλωσης αλιευμάτων.

Η πρώτη λεπτομερής καταγραφή μικροπλαστικών στον Θερμαϊκό Κόλπο, μια από τις μεγαλύτερες περιοχές αλίευσης ψαριών στην Ελλάδα, εγείρει προφανείς ανησυχίες. Η ομάδα επιστημόνων διαπίστωσε πως υπάρχει εκτεταμένη παρουσία πλαστικών σωματιδίων σε δείγματα επιφανειακού νερού, αμμουδιάς, αλλά και ψαριών που αλιεύονται στην περιοχή. Το γεγονός ότι τα υπολείμματα πλαστικών δεν περιορίζονται μόνο στο γαστρεντερικό σύστημα των ψαριών - που απορρίπτεται πριν την κατανάλωση - αλλά μπορεί να κυκλοφορήσουν και σε άλλους ιστούς, υποδηλώνει πως μπορούν να καταναλωθούν και από τον άνθρωπο.

Μικροπλαστικά

Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, ως μικροπλαστικα (MP) ορίζονται όλα τα κομμάτια αποδομημένων πλαστικών υλικών μεγέθους κάτω από 5 mm. Πλήθος μελετών έχει τεκμηριώσει την ύπαρξή τους σε διάφορα οικοσυστήματα και υδάτινα περιβάλλοντα. Αρκετές έχουν στοχεύσει σε σωματίδια διαστάσεων κάτω του 1 mm, που είναι αρκετά μικρά ώστε να εισέλθουν στην τροφική αλυσίδα και να αποτελέσουν δυνητική απειλή για παθολογικά προβλήματα στους ζωντανούς οργανισμούς και, τελικά, στους ανθρώπους.

Παρόλο που τα περισσότερα σωματίδια ανιχνεύονται στα έντερα, είναι πιθανό τα μικρότερα απ’ αυτά να κατανέμονται σε ολόκληρο το σώμα μέσω του συστήματος κυκλοφορίας και των γύρω ιστών του, επομένως είναι δυνατό να καταναλωθούν από τον άνθρωπο. Σε παγκόσμιο επίπεδο, ο μέσος άνθρωπος καταναλώνει 20 κιλά αλιευμάτων ανά έτος.

Η μελέτη

Η ερευνητική ομάδα, αποτελούμενη από τους Μ.Κερμενίδου, Ι.Φρυδα, Ε.Μοσχούλα, Δ.Κούση, Δ.Χριστόφιλο, Σ.Καρακίτσιο και τον καθηγητή Περιβαλλοντικής Μηχανικής στο ΑΠΘ και πρόεδρο της Εθνικής Ερευνών, Δημοσθένη Σαρηγιάννη (φωτογραφία) συνέλεξε και ανέλυσε δείγματα από τρία διαφορετικά τμήματα του θαλάσσιου οικοσυστήματος του Θερμαϊκού Κόλπου: α) το επιφανειακό νερό (15-20 εκατοστά από την επιφάνεια και σε αποστάσεις 500 μέτρων, 5 και 10 χιλιομέτρων από την ακτογραμμή), β) ιζήματα τοπικών παραλιών (Περαία, Επανομή, Αγία Τριάδα, Αγγελοχώρι και Νέα Μηχανιώνα) και γ) ψάρια (72 δείγματα επτά διαφορετικών εμπορικά διαθέσιμων ειδών). Τα ανέλυσαν στο εργαστήριο, τα ποσοτικοποίησαν και τα ταξινόμησαν κατά μέγεθος, σχήμα χρώμα και τύπο πολυμερούς.

Αποτελέσματα

Στα ψάρια: Οι ερευνητές επέλεξαν επτά είδη ψαριών που αφθονούν στον Θερμαϊκό Κόλπο: Scomber colias (κολιός), Trachurus trachurus (σαφρίδι ή γκριζοσαφρίδιο), Citharus linguatula (γλώσσα), Boops boops (γόπα), Sardina pilchardus (σαρδέλα), Engraulis encrasicolus (γαύρος) και Spicara maena (καρπάθικη σαρδέλα).

Μικροπλαστικά βρέθηκαν σε 52 από τα 72 δείγματα ψαριών, που αλιεύτηκαν με τη συνδρομή μηχανότρατας στα ανοιχτά του Κόλπου, στην περιοχή της Επανομής. Συνολικά, βρέθηκαν 244 πλαστικά μικροσωματίδια, από τα οποία τα 86 εντοπίστηκαν στα βράγχια των ψαριών και τα 158 στα γαστρεντερικά τους όργανα. Οι υψηλότερες συγκεντρώσεις καταγράφηκαν στα σώματα του Citharus linguatula (γλώσσα), το οποίο χαρακτηρίζεται ως μεσοπελαγικό είδος. Επίσης, βρέθηκαν MPs τόσο στα βράγχια όσο και στα γαστρεντερικά όργανα των δειγμάτων Trachurus trachurus (σαφρίδια), Boops boops (γόπα) και Engraulis encrasicolus (γαύρος). Τα δείγματα των ειδών Scomber colias (κολιός) περιείχαν τα λιγότερα σωματίδια.

Με βάση την ταξινόμησή τους κατά σχήμα, τα περισσότερα σωματίδια ήταν ινώδη (60%), κάτι που αναμετόταν και αποδίδεται στην υψηλή συχνότητα συνθετικών ινών στα θαλάσσια οικοσυστήματα. Αυτές οι ίνες προέρχονται από δίχτυα και σχοινιά αλιείας, αλλά και συνθετικά υλικά ενδυμάτων. Σε ό,τι αφορά το χρώμα, η πλειονότητα ήταν λευκά (45%), το 20% μαύρα, 9% κόκκινα, 8% μπλε και 7% γκρι, ενώ μικρότερα ποσοστά καταγράφηκαν για ροζ, πράσινα, πορτοκαλί, κίτρινα και καφέ σωματίδια.

Στο θαλασσινό νερό: Συνολικά 28.523 πλαστικά σωματίδια μεγέθους <5 mm και 1740 πλαστικά κομμάτια >5 mm απομονώθηκαν από τα 21 δείγματα επιφανειακών υδάτων. Η μέση συγκέντρωση στον Θερμαϊκό Κόλπο υπολογίστηκε ως 1,9 ± 2,0 σωματίδια ανά κυβικό μέτρο ή 750.846 ± 838.028 ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο. Όλα τα δείγματα επιφανειακών υδάτων περιείχαν μικροπλαστικά σωματίδια, γεγονός που κατά τους μελετητές υποδηλώνει ότι η περιοχή μελέτης είναι πολύ επιβαρημένη.

Τα σωματίδια ταξινομήθηκαν σε έξι κατηγορίες σχημάτων (θραύσματα, ίνες, αφρός, κόκκοι, σφαιρίδια και λεπτά σωματίδια που μοιάζουν με υμένιο) με το 67% να είναι θραύσματα, ενώ σε ό,τι αφορά ο χρώμα, τα περισσότερα κι εδώ ήταν λευκά (45%) ακολουθούμενα από το μπλε (14%) και το μαύρο (10%).

Ιζήματα παραλίας: Συνολικά 14.790 μικροπλαστικά σωματίδια εξήχθησαν από τα δείγματα άμμου στις 5 παραλίες. Από αυτά, 12.965 ταξινομήθηκαν ως μικρά μικροπλαστικά (SMPs), δηλαδή μικρότερα από 1 mm, και 1825 ταξινομήθηκαν ως μεγάλα μικροπλαστικά (LMPs), δηλαδή μεγέθους 1–5 mm. Η μέση συγκέντρωση MPs υπολογίστηκε σε 733,6 ± 136,6 τεμάχια ανά τ.μ. Ένα στα τρία ήταν λευκού χρώματος, ακολουθούμενα από τα μπλε και το πράσινο (20^).

Οι υψηλότερες συγκεντρώσεις καταγράφηκαν στην ακτή της Νέας Μηχανιώνας (1275 ± 793 τεμάχια/m2) ακολουθούμενη από την Περαία (1009 ± 192 τεμάχια/m2), την Αγία Τριάδα (966 ± 322 τεμάχια/m2), το Αγγελοχώρι (501 ± 322 τεμάχια/m2). /m2), ενώ οι χαμηλότερες συγκεντρώσεις καταγράφηκαν στην ακτή της Επανομής (101 ± 25 τεμάχια/m2), γεγονός που εξηγείται από την ανανέωση του θαλασσινού νερού στην περιοχή.  

Σημαντικές συγκεντρώσεις MPs παρατηρήθηκαν και σε απομονωμένες παραλίες του κόλπου, γεγονός που υποδηλώνει ότι η ρύπανση από MPs μπορεί επίσης να συμβεί σε περιοχές που δεν επηρεάζονται άμεσα από την ανθρωπογενή δραστηριότητα, καθώς τα σωματίδια μεταφέρονται από ρεύματα αέρα και νερού.

Είδη πλαστικών

Ταυτοποιήθηκαν επτά είδη πολυμερών: Το πολυπροπυλένιο (PP) αντιπροσώπευε το 27,5 % των δειγμάτων, το πολυαιθυλένιο (PE) το 17,5 %, το πολυστυρένιο (PS) και το οξικό βινύλιο πολυαιθυλενίου (PEVA) το 15,0 %. Ακολουθούν τα πολυμερή Nylon 6, μπλοκ συμπολυμερές πολυπροπυλένιο (BCPP) και το τριπολυμερές ακρυλονιτρίλιο βουταδιένιο στυρένιο (ABS), που βρέθηκαν σε χαμηλότερα αλλά αξιοσημείωτα ποσοστά 7,5%, 12,5% και 5,0%, αντίστοιχα.

Το πολυπροπυλένιο χρησιμοποιείται συχνά ως υλικό για τη συσκευασία τροφίμων, πάνω από μπουκάλια και κύπελλα μιας χρήσης. Το HDPE χρησιμοποιείται για την κατασκευή μπουκαλιών και άλλα προϊόντα, το PS χρησιμοποιείται ως μονωτικό υλικό στις διογκωμένες του μορφές (φελιζόλ) αλλά επίσης για την κατασκευή ποτηριών και καπακιών μιας χρήσης. Τέλος, το PVC χρησιμοποιείται συχνά για την κατασκευή σωλήνων, κουφωμάτων και μόνωσης καλωδίων.

Οι επιστήμονες τονίζουν την ανάγκη υιοθέτησης αυστηρών κανονισμών για την πρόληψη της διασποράς των μικροπλαστικών στο περιβάλλον μειώνοντας τη χρήση τους στην πηγή. Ωστόσο, όπως επισημαίνουν καταλήγοντας, ακόμη και αν απαγορευτεί η χρήση τους, μεγαλύτερα πλαστικά αντικείμενα που υπάρχουν ήδη στο περιβάλλον μπορούν να υποβαθμιστούν σε μικροπλαστικά.

Ειδήσεις υγείας σήμερα
Άδ. Γεωργιάδης: Μείωση δαπανών 1,5% στα νοσοκομεία, με αύξηση αποδοτικότητας
Δωρεά Στ. Κουτμερίδη στη μνήμη της κόρης του που πέθανε από CoViD
Αποκάλυψη προτομής Ιπποκράτη στο Παγκόσμιο Ιπποκράτειο Ινστιτούτο Ιατρών