Ο όρος ηθική συνειδησιακή δυσφορία (moral distress) περιγράφει το δυσάρεστο συναίσθημα που βιώνει κάποιος όταν γνωρίζει την ηθικά σωστή ενέργεια που πρέπει να ακολουθήσει, αλλά εξαιτίας διάφορων παραγόντων είναι ανίκανος να την υλοποιήσει. Έτσι, δρα με έναν τρόπο που δεν συνάδει με τις ηθικές του αξίες, ή γίνεται μάρτυρας της ηθικής και δεοντολογικής υποστροφής άλλων συναδέλφων του. Η παρατεταμένη βίωση αυτού του συναισθήματος μπορεί να οδηγήσει στην ηθική συνειδησιακή βλάβη (moral injury), η οποία προκαλεί διαταραχή της λειτουργικότητας του ατόμου ή σε σοβαρά προβλήματα ψυχικής υγείας. Μπορεί να επιφέρει βαθιά αισθήματα ενοχής και ντροπής και σε μερικές περιπτώσεις αισθήματα συνειδησιακής κρίσης, θυμού και έντονου ηθικού αποπροσανατολισμού.

Έρευνα που πραγματοποιήθηκε μετά το τέλος της οξείας φάσης της πανδημίας στο υγειονομικό προσωπικό του νοσοκομείου Παπαγεωργίου στη Θεσσαλονίκη κατέδειξε μεγάλα ποσοστά ηθικής συνειδησιακής δυσφορίας και βλάβης σε γιατρούς και νοσηλευτές, τόσο κατά τη διάρκεια της υγειονομικής κρίσης όσο και μετά από αυτή. Οι απαντήσεις των επαγγελματιών υγείας καταδεικνύουν τις αιτίες που γεννούν το δυσάρεστο αίσθημα, με πρώτες την έλλειψη προσωπικού, την συναισθηματική και σωματική εξάντληση και την γραφειοκρατία, ενώ καταθέτουν τη γνώμη τους για παρεμβάσεις και πολιτικές που θα μπορούσαν να την ανακουφίσουν.

Τα αποτελέσματα της έρευνας παρουσιάστηκαν στη διάρκεια ημερίδας με τίτλο "Πλοήγηση στη ΜΕΘ" που συνδιοργάνωσαν η ΜΕΘ του νοσοκομείου Παπαγεωργίου και η Α ΜΕΘ του νοσοκομείου "Γ. Παπανικολάου", από τον πρώην διευθυντή της πρώτης, Δημήτρη Ματάμη (φωτογραφία).

Τρεις στους τέσσερις βίωσαν moral distress

Τον Σεπτέμβριο του 2023 μοιράστηκαν 917 ερωτηματολόγια σε γιατρούς και νοσηλευτές και παραλήφθηκαν 516 συμπληρωμένα. Το 67% όσων απάντησαν ήταν νοσηλευτές και το 41% γιατροί.

Το 73,8% των συμμετεχόντων βίωσαν ηθική συνειδησιακή δυσφορία (MD) σε σχέση με την ικανότητά τους να παρέχουν την κατάλληλη φροντίδα στους ασθενείς με σχεδόν ίδια ποσοστά σε γιατρούς (73,9%) και νοσηλευτές (73,8%), ενώ το 80,2% τη βίωσαν σε σχέση με την ικανότητα ενός συναδέλφου τους να παρέχει φροντίδα.

Ως προς τους παράγοντες που προκαλούν αυτό το συναίσθημα, οι συμμετέχοντες αξιολογούν ως κύριους

  • το ανεπαρκές προσωπικό (84,7%),
  • την ψυχική κόπωση (72,3%),
  • την σωματική κόπωση (64,9%) και
  • την έλλειψη χρόνου για την παροχή επαρκούς υποστήριξης στους ασθενείς (37,4%).
  • Την αδυναμία να παρέχουν έγκαιρα την κατάλληλη θεραπεία (34,5%)
  • αποφάσεις για τη δημόσια υγεία που επηρεάζουν την κοινότητα (32,2%)
  • Την απαγόρευση σε συγγενείς να έχουν πρόσβαση στους ανθρώπους που πέθαιναν (27,7%).

Για τους παράγοντες που θα μπορούσαν να ανακουφίσουν την ηθική συναισθηματική δυσφορία, οι συμμετέχοντες ιεράρχησαν:

  • Το περισσότερο προσωπικό (81,6%),
  • Τη μείωση της γραφειοκρατίας (45,2%),
  • Μεγαλύτερη συναισθηματική και ψυχολογική υποστήριξη (44,6%),
  • περισσότερη κατάρτιση (39,5%),
  • περισσότερη ηθική και νομική υποστήριξη όταν αντιμετωπίζουν δύσκολες αποφάσεις.

Στον παράγοντα της ενδεχόμενης ποινικής εμπλοκής υπερισχύουν οι απαντήσεις των γιατρών, οι οποίοι έχουν και την τελική ευθύνη για την έκβαση του ασθενή. Αντίθετα, οι απαντήσεις γιατρών και νοσηλευτών δεν παρουσιάζουν στατιστικά σημαντικές διαφορές ως προς την εκδήλωση ηθικής συνειδησιακής δυσφορίας, την ανάγκη ενίσχυσης του προσωπικού και την φυσική κόπωση. Οι γιατροί είχαν περισσότερες θετικές απαντήσεις από τους νοσηλευτές στους παράγοντες της έλλειψης χρόνου για την παροχή επαρκούς υποστήριξης στους ασθενείς (42% έναντι 31,2%) και των αποφάσεων δημόσιας υγείας που επηρεάζουν τις κοινότητες (28,7% έναντι 20,1%). Όσον αφορά την επαγγελματική εξουθένωση, οι νοσηλευτές έχουν υψηλή βαθμολογία στη συναισθηματική εξάντληση.

Συμπεράσματα

Οι μελετητές συμπεραίνουν ότι η ηθική συνειδησιακή εξουθένωση και το burnout εξακολουθούν να υπάρχουν μεταξύ των επαγγελματιών υγείας μετά την πανδημία. Οι συμμετέχοντες πιστεύουν ότι οι θεσμικές αποφάσεις για τη δημόσια υγεία θα βοηθήσουν στην ανακούφιση των επιπτώσεων αυτών, ενώ οι ηγέτες και τα θεσμικά όργανα πρέπει να παρέχουν πιο υποστηρικτικά περιβάλλοντα.

«Σε έκτακτες καταστάσεις όπου η ηγεσία υφίσταται έντονες προκλήσεις, θα πρέπει η λογική μας να έρχεται σε ισορροπία με τα συναισθήματά μας. Αν δεν συμβαίνει αυτό, υποφέρουμε από moral distress και moral injury», σημείωσε ο κ.Ματάμης. Ο ίδιος, αναλύοντας περαιτέρω τα ευρήματα της έρευνας, παρατήρησε πως τα ποσοστά ήταν μεγαλύτερα του μέσου όρου στο υγειονομικό προσωπικό που εργάστηκε στην εντατική θεραπεία (92% αισθάνθηκε ηθική συνειδησιακή δυσφορία και το 74% ηθική συνειδησιακή βλάβη), ενώ στον αντίποδα ήταν μικρότερα σε όσους ασχολήθηκαν μερικώς ή και καθόλου με ασθενείς COVID.

Θεοδωρακοπούλου: Μέσα από εμάς άντεξε το ελληνικό φιλότιμο

Στον χαιρετισμό της η πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Εντατικής Θεραπείας, Μαρία Θεοδωρακοπούλου (φωτογραφία) αναφέρθηκε στην ευαίσθητη πλευρά του εντατικολόγου, που οι περισσότεροι δεν βλέπουν. "Την έχουμε, προσπαθούμε να μην τη δείχνουμε, όμως μας επηρεάζει καθημερινά, μας επηρεάζει και ψυχολογικά", είπε. Μίλησε για την καθημερινή μάχη με τον θάνατο και με την επικινδυνότητα της πανδημίας που δόθηκε και δίνεται στις ΜΕΘ και πρόσθεσε: "Αντέξαμε, άντεξε το ελληνικό φιλότιμο μέσα από εμάς και αυτοί που έχουμε μείνει είμαστε σήμερα λιγοστοί, βλέπετε ότι υπάρχουν διαρροές από τον χώρο μας, γιατί και οι νεότεροι καταλαβαίνουν τις μεγάλες απαιτήσεις που έχει ο χώρος και εμείς καταλαβαίνουμε ότι αυτός ο χώρος πρέπει να ενισχυθεί, γιατί υποστηρίζει όλο το νοσοκομείο".

Η ημερίδα διοργανώθηκε προς τιμήν του αείμνηστου ιατρού Ματθαίου Τσαγκούρια, ο οποίος διετέλεσε διευθυντής της ΜΕΘ του Νοσοκομείου Παπαγεωργίου. Όπως αναφέρουν οι Δομνίκη Λιάτση  και Αθηνά Λαβρεντίεβα, Αναισθησιολόγοι - Εντατικολόγοι, Διευθύντριες στη ΜΕΘ του ΓΝ Παπαγεωργίου και στην Α΄ΜΕΘ του ΓΝ "Γ. Παπανικολάου", αντίστοιχα, ο αείμνηστος γιατρός υπηρέτησε επί σειρά ετών και στις δύο ΜΕΘ. Τον χαρακτήριζαν η τεράστια αφοσίωση, το ανεπίληπτο ήθος και η υπέρμετρη επιστημονικότητα, ενώ ξεχώριζε για την αστείρευτη αγάπη του για την Εντατική Θεραπεία, την εργατικότητά του, την αντιληπτική του ικανότητα, το εύρος και το βάθος των γνώσεών του και την εκπαιδευτική του δεινότητα.

Ειδήσεις υγείας σήμερα
Στο ΣτΕ η ΕΝΙ-ΕΟΠΥΥ για την πλατφόρμα ηλεκτρονικών ραντεβού
Πιο πολλοί καρδιακοί θάνατοι κατά τη διάρκεια καύσωνα
''Αποφασίζω γιατί Γνωρίζω'': Δωρεάν εκπαιδευτικά webinars για τον καρκίνο του μαστού