Οι γονιδιακές και κυτταρικές θεραπείες δεν αποτελούν υποειδικότητα της ιατρικής, αλλά μια "νέα Ιατρική", η οποία στοχεύει στην αιτία της νόσου και την καταπολεμά στη ρίζα της με "ζωντανό" φάρμακο που προέρχεται από τον ίδιο τον ασθενή. Με τον τρόπο αυτόν επαναπροσδιορίζει το φαρμακευτικό και θεραπευτικό μοντέλο και ανοίγει μια νέα εποχή στην αντιμετώπιση ανίατων ασθενειών. Ωστόσο, το πολύ υψηλό κόστος αυτών των θεραπειών γεννά προβληματισμούς για την ισότητα της πρόσβασης των ασθενών που τις χρειάζονται.

Τα παραπάνω ειπώθηκαν από τα στελέχη του Αιματολογικού Τμήματος του νοσοκομείου "Γ. Παπανικολάου" της Θεσσαλονίκης, στη διάρκεια του επετειακού διήμερου συνεδρίου για την συμπλήρωση 40 ετών δρωμένων. Η κλινική βρίσκεται στην ελληνική και διεθνή πρωτοπορία, έχοντας στο ενεργητικό της, μεταξύ άλλων, πάνω από 2.500 μεταμοσχεύσεις αιμοποιητικών κυττάρων, 67 CAR-T κυτταρικές θεραπείες ανθεκτικών μορφών αιματολογικών καρκίνων, καθώς και 2 γονιδιακές θεραπείες θαλασσαιμικών ασθενών, οι οποίοι είναι για πάνω από 5 έτη απαλλαγμένοι μεταγγίσεων.

Τα success stories των γονιδιακών θεραπειών

Οι προηγμένες θεραπείες έχουν επαναπροσδιορίσει το παραδοσιακό φαρμακευτικό μοντέλο, τόνισε η αιματολόγος διευθύντρια στο Αιματολογικό Τμήμα του "Γ. Παπανικολάου", συνεργάτις καθηγήτρια στο University of Washington, Ευαγγελία Γιαννάκη. "Το προηγμένο θεραπευτικό προϊόν δεν είναι ένα φάρμακο το οποίο παρασκευάζεται προτυποποιημένα και μαζικά, αλλά είναι εξατομικευμένο, προέρχεται από τον ασθενή, χρησιμοποιεί ως πρώτη ύλη τα κύτταρα του ασθενούς και επιστρέφει στον ίδιο", εξήγησε, προσθέτοντας πως "το φάρμακο είναι ζωντανό, διότι δεν είναι μια χημική ουσία η οποία θα μεταβολιστεί και θα απεκκριθεί, αλλά είναι κύτταρο, το οποίο παραμένει μακροπρόθεσμα στον οργανισμό και ασκεί τον ρόλο τον οποίο του ζητάμε να ασκήσει".

Η εξέλιξη των γονιδιακών θεραπειών έχει να επιδείξει ήδη αρκετά καταγεγραμμένα success stories σε επίκτητα νοσήματα, αιματολογικές κακοήθειες και γενετικά νοσήματα στα οποία οι θεραπευτικές επιλογές ήταν ελάχιστες ή και μηδενικές. "Σήμερα, η γονιδιακή θεραπεία περήφανα παρουσιάζει αιμορροφιλικούς που παίζουν ποδόσφαιρο, παιδιά που γεννήθηκαν με συγγενή τύφλωση και βρήκαν το φως τους, ασθενείς με ανοσοανεπάρκεια που πήγαν σχολείο και πολλά άλλα εντυπωσιακά επιτεύγματα", υπογράμμισε η κ. Γιαννάκη.

Το Αιματολογικό Τμήμα του "Γ. Παπανικολάου" έχει αναπτύξει μέθοδο κινητοποίησης αρχέγονων αιμοποιητικών κυττάρων σε ασθενείς με θαλασσαιμία, η οποία υιοθετήθηκε από τις μελέτες γονιδιακής θεραπείας για τη μεσογειακή αναιμία που ακολούθησαν. Τα αποτελέσματα διεθνούς κλινικής μελέτης φάσης ΙΙΙ για ασθενείς με μεταγγισιοεξαρτώμενη β θαλασσαιμία με την συμμετοχή του Τμήματος, που δημοσιεύτηκαν πρόσφατα, έδειξαν ότι 90% των ασθενών, ανεξαρτήτως γονοτύπου ή ηλικίας, έγιναν ανεξάρτητοι μεταγγίσεων. Το σύνολο των ασθενών παραμένει μακροχρόνια χωρίς μετάγγιση, σε διάμεσο διάσημα 42 μηνών και μέχρι 72, ενώ οι δύο Έλληνες ασθενείς, έχουν ξεπεράσει τα 5 χρόνια ανεξάρτητοι μεταγγίσεων.

"Αυτές όμως οι εξαιρετικά αποτελεσματικές θεραπείες έχουν έρθει με εξωπραγματικά κόστη, που ξεκινούν από μερικές εκατοντάδες χιλιάδες και σε μερικές περιπτώσεις ξεπερνούν τα 3 εκατομμύρια ανά ασθενή", επισήμανε η αιματολόγος, σημειώνοντας πως οι νέες προκλήσεις, που αγγίζουν και τον τρόπο αποζημίωσης του φαρμάκου, έρχονται να κλονίσουν βασικούς πυλώνες της ανθρώπινης υγείας, βαθύνοντας τις ανισότητες. "Οι γονιδιακές θεραπείες μπορεί να αλλάξουν ζωές, να σώσουν ζωές, αλλά αυτό θα μπορεί να γίνει πραγματικότητα μόνο αν θα μπορούν οι ασθενείς που τις έχουν ανάγκη να έχουν πρόσβαση σε αυτές", κατέληξε.

Κυτταρικές θεραπείες

Στη νέα εποχή των προηγμένων θεραπειών, πολλά κύτταρα του ανοσοποιητικού μπορούν να αποτελέσουν την πλατφόρμα για την δημιουργία ζωντανών φαρμάκων, με τα Τ λεμφοκύτταρα να παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, ανέφερε η βιοχημικός, συνεργάτιδα του Τμήματος, επίκουρη καθηγήτρια στο Βιολογικό Τμήμα του ΑΠΘ, Αναστασία Παπαδοπούλου.

Σε αυτό το πλαίσιο κινήθηκε η κλινική μελέτη που έτυχε διεθνούς αναγνώρισης στη διάρκεια της πανδημίας, με την χορήγηση κορωνοειδικών Τ λεμφοκυττάρων από αναρρώσαντες δότες σε ασθενείς με βαριά COVID-19. Η θεραπεία παρείχε σαφέστατο όφελος, μειώνοντας την θνησιμότητα κατά 50% στους ασθενείς που έλαβαν το "ζωντανό" φάρμακο σε σχέση με την ομάδα αναφοράς.

Η παραγωγή αντικαρκινικών Τ λεμφοκυττάρων έχει μεγαλύτερες προκλήσεις σε σχέση με τα αντιικά, καθώς οι επιστήμονες καλούνται να τα εκπαιδεύσουν στο εργαστήριο για να γίνουν ειδικά έναντι αντιγόνων του όγκου. Παράδειγμα μιας τέτοιας εφαρμογής είναι η τροποποίηση CAR-T λεμφοκυττάρων ώστε να στοχεύουν ένα αντιγόνο πάνω στο καρκινικό κύτταρο.

"Η θεραπεία με CAR-T κύτταρα είναι μια επαναστατική θεραπεία για τις β αιματολογικές κακοήθειες", επισήμανε η κ. Παπαδοπούλου, προσθέτοντας πως από την Έμιλι - μια από τις πρώτες ασθενείς που έλαβαν τη θεραπεία - έχουμε φτάσει σήμερα να έχουμε έξι εγκεκριμένα προϊόντα δεύτερης γενιάς. Για την παραγωγή τους απαιτείται λευκαφαίρεση από τον ασθενή, μεταφορά του προϊόντος λευκαφαίρεσης στο Κέντρο όπου θα γίνει η γενετική τροποποίηση, για να μεταφερθεί ξανά πίσω στην Κλινική και να εγχυθεί στον ασθενή.

"Είναι μια σύνθετη εφοδιαστική αλυσίδα, η οποία απαιτεί ένα εύλογο χρονικό διάστημα, το οποίο δεν διαθέτουν ασθενείς με ταχεία πρόοδο νόσου, οι οποίοι τελικά δεν καταφέρνουν να επωφεληθούν από αυτή τη θεραπεία", υπογράμμισε η βιοχημικός, σημειώνοντας επιπρόσθετα ότι το κόστος παραγωγής είναι αρκετά υψηλό, καθώς κυμαίνεται από 373.000 ως 475.000 δολάρια.

Στο "Γ. Παπανικολάου" βρίσκεται σε εξέλιξη η διαδικασία παραγωγής in house CAR-T λεμφοκυττάρων τρίτης γενιάς. "Προσπαθούμε να προτυποποιήσουμε τη διαδικασία παραγωγής, ώστε να περάσουμε πλέον σε μια ακαδημαϊκή κλινική μελέτη, όπου θα μπορέσουμε να ελέγξουμε πλέον την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητα αυτών των in house προϊόντων CAR-T Cells, με στόχο να μειώσουμε το κόστος παραγωγής τους και να έχουμε μια ταχύτερη παραγωγή τους, έτσι ώστε να μπορούν να επωφεληθούν περισσότεροι ασθενείς", κατέληξε η κ. Παπαδοπούλου.

40 χρόνια στην πρωτοπορία

Το 1985 έγινε στο νοσοκομείο "Γ. Παπανικολάου" η πρώτη αυτόλογη μεταμόσχευση αιμοποιητικών κυττάρων. Ο πρώτος ασθενής ουσιαστικά ιάθηκε, καθώς έζησε 35 χρόνια μετά τη μεταμόσχευση, και απεβίωσε στην περίοδο της πανδημίας από άλλη αιτία, όπως ανέφερε η αιματολόγος, συντονίστρια διευθύντρια του Τμήματος, Ιωάννα Σακελλάρη.

Σαράντα χρόνια μετά, το Τμήμα παραμένει στην πρωτοπορία, έχοντας διενεργήσει συνολικά 2.543 μεταμοσχεύσεις, εκ των οποίων οι 1.305 είναι αυτόλογες και 1.169 αλλογενείς, με μεγάλα ποσοστά ολικής επιβίωσης. Επίσης, έχουν διενεργηθεί 60 προηγμένες θεραπείες - 67 κυτταρικές CAR-T και δύο γονιδιακές θεραπείες σε ασθενείς με θαλασσαιμία.

Μέσα στο 2025, όπως είπε η κ.Σακελλάρη, προγραμματίζεται η χορήγηση CAR-T θεραπείας σε ασθενείς με Β-αιματολογικές κακοήθειες (λευχαιμίες και λεμφώματα), ενώ το Τμήμα είναι υποψήφιο να καταστεί Κέντρο Εμπειρογνωμοσύνης για τα "Σύνδρομα Ενδοθηλιακής Βλάβης", που έχει ενοχοποιηθεί για την παθογένεση πολλών νοσημάτων.

Την ίδια ώρα, έχει ξεκινήσει και αναμένεται να ολοκληρωθεί εντός του 2025 η κατασκευή του νέου κτιρίου Κυτταρικών και Γονιδιακών Θεραπειών, το οποίο θα δώσει τη δυνατότητα νέων θεραπειών και βελτίωσης της ημερήσιας νοσηλείας των ασθενών.

Το Τμήμα έχει καθορίσει σε σημαντικό βαθμό την πορεία που διανύει η αιματολογία στην Ελλάδα, τόνισε η πρόεδρος της Ελληνικής Αιματολογικής Εταιρείας, Ελισσάβετ Γρουζή, κάνοντας ιδιαίτερη αναφορά στους πρωτοπόρους πρώην διευθυντές του Αθανάσιο Φάσσα και Αχιλλέα Αναγνωστόπουλο.

Ειδήσεις υγείας σήμερα
Εκπαίδευση προσωπικού της Μονάδας Εντατικής Νοσηλείας Νεογνών του Νοσοκομείου ΜΗΤΕΡΑ στην Αναπτυξιακή Φροντίδα
185η Αποστολή Κινητών Ιατρικών Μονάδων στους Προμάχους Πέλλας
Μακιγιάζ: Αυτοπεποίθηση χωρίς… “παρενέργειες”