Γράφει η Χαρούλα Μαθιοπούλου Μπιλάλη BSc MMedSc , Μοριακη Βιολόγος με εξειδίκευση στην υπογονιμότητα και εξωσωματική γονιμοποίηση.

Τι είναι η κατάψυξη ή κρυοσυντήρηση ωαρίων;

Η κατάψυξη ή κρυοσυντήρηση ωαρίων αποτελεί μια μέθοδο διατήρησης της γονιμότητας για λόγους υγείας ( πχ πριν από θεραπεία για καρκίνο) ή στην περίπτωση γυναικών που επιθυμούν να διατηρήσουν τη γονιμότητά τους για το μέλλον λόγω εκπαιδευτικών, επαγγελματικών ή προσωπικών δεδομένων.

Είναι γνωστό ότι η γονιμότητα με την πάροδο των ετών μειώνεται, ιδιαίτερα μετά την ηλικία των 30 ετών. Οπότε, η κατάψυξη ωαρίων σε μια πρώιμη αναπαραγωγικά ηλικία, κάτω από τα 35 έτη, μπορεί να εξασφαλίσει περισσότερες πιθανότητες για εγκυμοσύνη, όταν η γυναίκα είναι πλέον προχωρημένης αναπαραγωγικής ηλικίας.

Σε αντίθεση με τις ωοθήκες και τα ωάρια που σταδιακά γερνάνε, η μήτρα θεωρείται πως "δεν έχει ηλικία". Έτσι, με κατάλληλη προετοιμασία και το πιθανότερο φαρμακευτική υποστήριξη, μπορεί να κυοφορήσει με επιτυχία σίγουρα στη δεκαετία των 40 αλλά και στις αρχές της δεκαετίας των 50. Τα κατεψυγμένα ωάρια αποθηκεύονται στους -196 βαθμούς Κελσίου, οπότε θεωρείται πως παραμένουν ανέπαφα στο πέρασμα του χρόνου.

Σε ποιες γυναίκες απευθύνεται ή ταιριάζει ως μέθοδος η κατάψυξη ωαρίων;

Αρχικά η μέθοδος αναπτύχθηκε προκειμένου να μπορέσουν γυναίκες που διεγνώσθηκαν με καρκίνο να μπορέσουν να διατηρήσουν τη γονιμότητά τους πριν από χειρουργική επέμβαση, χημειοθεραπεία ή ακτινοβολία. Οι περισσότερες από αυτές τις διαδικασίες έχουν σοβαρές αρνητικές επιπτώσεις στις ωοθήκες και τα ωάρια και μπορεί να οδηγήσουν ακόμα και σε στειρότητα. Η διατήρηση της γονιμότητας γυναικών με καρκίνο μέσω της κρυοσυντήρησης ωαρίων εξαρτάται από αρκετούς παράγοντες με πιο σημαντικούς τον τύπο του καρκίνου, την ηλικία της γυναίκας και το είδος της θεραπείας.

Επίσης, στη σύγχρονη εποχή, όπως έχει διαμορφωθεί η καθημερινότητα και η κοινωνία μας, οι γυναίκες φαίνεται να καθυστερούν την τεκνοποίηση για διάφορους λόγους. Προκειμένου να συνεχίσουν την εκπαίδευσή τους, να εξελιχθούν επαγγελματικά, για λόγους οικονομικούς (ανεργία, στήριξη οικογένειας), ή καθαρά προσωπικούς, πχ δεν έχουν βρει ακόμα τον κατάλληλο σύντροφο, έχουν προσφάτως χωρίσει πριν να κάνουν παιδιά ή δεν νιώθουν έτοιμες να γίνουν μητέρες.

Στις περιπτώσεις αυτές η κατάψυξη ωαρίων φαίνεται να αποτελεί μια ασφαλή επιλογή για διατήρηση της γονιμότητας. Πολύ πρόσφατα μάλιστα, δύο εταιρίες κολοσσοί, οι Apple και Facebook, ανακοίνωσαν πως θα καλύπτουν τα έξοδα κατάψυξης ωαρίων σε νεαρές υπαλλήλους τους προκειμένου αυτές να μπορούν να αφοσιωθούν στην εργασία τους χωρίς να ανησυχούν για τη μελλοντική τους γονιμότητα.

Μία άλλη κατηγορία γυναικών που μπορεί να επωφεληθεί από τη κατάψυξη ωαρίων είναι αυτή με οικογενειακό ιστορικό πρόωρης εμμηνόπαυσης. Ορισμένες μορφές της πρόωρης εμμηνόπαυσης (πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια) είναι γενετικά καθορισμένες. Η κατάψυξη ωαρίων προσφέρει στις γυναίκες με πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια την ευκαιρία να διατηρήσουν κάποια από τα ωάρια τους πριν αυτά εξαντληθούν.

Πώς γίνεται η κατάψυξη ωαρίων;

Μπορεί το σπέρμα και τα έμβρυα να είναι σχετικά εύκολο να καταψυχθούν, δεν συμβαίνει όμως το ίδιο όταν πρόκειται για ωάρια. Και αυτό γιατί το ωάριο είναι το μεγαλύτερο κύτταρο στο ανθρώπινο σώμα και περιέχει μεγάλη, αναλογικά με το μέγεθος του, ποσότητα νερού. Έτσι λοιπόν, όταν καταψύχεται, οι κρύσταλλοι πάγου που σχηματίζονται στη διάρκεια της διαδικασίας, μπορεί να καταστρέψουν το κύτταρο.

Η πρώτη μέθοδος που χρησιμοποιήθηκε για την κατάψυξη ωαρίων, ήταν η συμβατική, "αργή" μέθοδος κρυοσυντήρησης, όπως ακριβώς πραγματοποιείται και στην περίπτωση που έχουμε έμβρυα για κατάψυξη. Στην περίπτωση αυτή, αφυδατώνουμε το ωάριο και χρησιμοποιούμε ειδικό κρυοπροστατευτικό υγρό που θα το προστατέψει από τη δημιουργία κρυστάλλων πάγου που μπορεί να το καταστρέψουν. Η μέθοδος αυτή χρησιμοποιείται ακόμα σε μερικές κλινικές.

Η μέθοδος προτίμησης για την κατάψυξη των ωαρίων σήμερα είναι η υαλοποίηση (vitrification) η οποία είναι μία μέθοδος ταχείας ψύξης των ωαρίων. Πρόκειται για μια πολύ αποτελεσματική μέθοδο κατάψυξης η οποία εξασφαλίζει υψηλά ποσοστά επιβίωσης των ωαρίων, γονιμοποίησης και εμβρυϊκής ανάπτυξης, μετά την επιστροφή των ωαρίων στη φυσιολογική τους κατάσταση.

H υαλοποίηση των ωαρίων περιλαμβάνει τη χρήση υψηλών συγκεντρώσεων της ειδικής κρυοπροστατευτικής ουσίας, πριν την ακαριαία ψύξη τους. Επειδή η χρήση μιας τέτοιας ουσίας είναι δυνητικά τοξική για το ωάριο, η τεχνική απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή και υψηλή εξειδίκευση.

Σε κάθε περίπτωση, επειδή το εξωτερικό περίβλημα του ωαρίου σκληραίνει όταν παγώσει, όταν έρθει η στιγμή τα ωάρια αυτά να γονιμοποιηθούν, πρέπει η γονιμοποίηση να πραγματοποιηθεί με τη μέθοδο ICSI ( μικρογονιμοποίηση).

Πώς λαμβάνουμε τα ωάρια που προορίζονται για κατάψυξη;

Όσο μεγαλύτερος είναι ο αριθμός των ωαρίων που προορίζονται για κατάψυξη, τόσο το καλύτερο. Προκειμένου να έχουμε μεγάλο αριθμό ωαρίων, η γυναίκα πρέπει πρώτα να υποβληθεί στην ίδια διαδικασία διέγερσης των ωοθηκών, παρακολούθησης και ωοληψίας, όπως και κατά τη διάρκεια ενός κύκλου εξωσωματικής γονιμοποίησης. Η μόνη διαφορά στην περίπτωση αυτή είναι ότι, μετά την ωοληψία, τα ωάρια καταψύχονται και φυλάγονται σε ειδικά δοχεία υγρού αζώτου.

Πόσο καιρό μπορεί τα ωάρια να παραμείνουν σε συνθήκες κατάψυξης;

Με βάση όλα τα επιστημονικά δεδομένα, ένα αποδεκτό χρονικό διάστημα κρυοσυντήρησης που θεωρείται ασφαλές είναι τα δέκα χρόνια. Το χρονικό αυτό διάστημα μπορεί να επεκταθεί κάτω από συγκεκριμένες περιστάσεις. Αυτό είναι κάτι που μία γυναίκα πρέπει να συζητήσει αναλυτικά με το γιατρό της.

Πόσα ωάρια πρέπει να καταψυχθούν προκειμένου να υπάρχουν μεγάλες πιθανότητες εγκυμοσύνης;

Εάν λάβουμε υπόψη το ότι, τα ωάρια που επιβιώνουν μετά από τη διαδικασία κατάψυξης ανέρχονται στο 70% περίπου του αρχικού αριθμού, και το ποσοστό επιτυχούς γονιμοποίησής τους περίπου στο 75-80%, προκειμένου να έχουμε τελικά 3 καλά έμβρυα για μεταφορά, πρέπει να ξεκινήσουμε από 10 ωάρια περίπου. Αυτός φαίνεται να είναι ο γενικός κανόνας για μια γυναίκα έως 35 ετών. Οι περισσότερες γυναίκες κάτω από αυτή την ηλικία μπορούν να παράγουν 10 με 15 καμιά φορά και 20 ωάρια κατά τη διάρκεια ενός κύκλου διέγερσης των ωοθηκών. Τα ωάρια αυτά είναι συνήθως καλής ποιότητας και αναμένεται να δώσουν ικανοποιητικά ποσοστά κυήσεων.

Γυναίκες μεγαλύτερης ηλικίας, ιδιαίτερα πάνω από 38 ετών, δεν αναμένεται να έχουν αντίστοιχα ικανοποιητικά αποτελέσματα οπότε και η μέθοδος αυτή δεν συνιστάται, εκτός και αν συντρέχουν ειδικοί λόγοι. Άλλωστε η μέθοδος αυτή, προορίζεται κυρίως για γυναίκες νεαρής ηλικίας που επιθυμούν να αποκτήσουν παιδί μετά την ηλικία των 38 ετών, και προσπαθούν να αποφύγουν τη χρήση δανεικών ωαρίων προκειμένου να μείνουν έγκυες.

Δεδομένου ότι ο αριθμός των ασθενών που έχουν υποβληθεί σε εμβρυομεταφορά από κατεψυγμένα ωάρια σε παγκόσμιο επίπεδο είναι μικρός, περισσότερες μελέτες είναι απαραίτητες για να επιβεβαιώσουν ποια είναι τα πραγματικά ποσοστά επιτυχίας της μεθόδου. Σύμφωνα πάντως με διάφορα συγκεντρωτικά αποτελέσματα, μια γυναίκα περίπου 30 ετών που καταψύχει 15 ωάρια καλής ποιότητας, έχει περίπου 30-35% πιθανότητες να μείνει έγκυος χρησιμοποιώντας τα ωάρια αυτά.

Είναι η κατάψυξη ωαρίων ασφαλής;

Μέχρι σήμερα, έχουν γεννηθεί περίπου 3.000 μωρά για τα οποία έχουν χρησιμοποιηθεί κατεψυγμένα ωάρια. Τα πρώτα αποτελέσματα σχετικά με την ασφάλεια της μεθόδου είναι πράγματι ενθαρρυντικά, αφού έγκυρες έως τώρα μελέτες δεν έχουν δείξει αυξημένο ποσοστό γενετικών ανωμαλιών σε σύγκριση με το γενικό πληθυσμό. Ίσως γιατί τα ωάρια αυτά στη πλειοψηφία τους προέρχονται από γυναίκες νεαρής σχετικά ηλικίας.

Σε κάθε περίπτωση όμως, θα χρειαστούν πολλά χρόνια παρακολούθησης για να είμαστε απόλυτα σίγουροι ότι τα μωρά που γεννιούνται από τη γονιμοποίηση ωαρίων που έχουν πρώτα καταψυχθεί, δεν έχουν υψηλότερα ποσοστά γενετικών ανωμαλιών από εκείνα που η σύλληψή τους έγινε φυσιολογικά ή με κάποια συμβατική μέθοδο υποβοήθησης της αναπαραγωγής.

Σαν συμπέρασμα, αυτό που μπορούμε να πούμε είναι, πως η κατάψυξη ωαρίων σίγουρα αλλάζει τον τρόπο με τον οποίο έως σήμερα αντιλαμβανόμασταν την έννοια διατήρηση ή διαχείριση της γονιμότητας. Σαν τεχνική σαφώς και έχει κάποιους περιορισμούς, και απαιτεί απόλυτη εξειδίκευση προκειμένου να είναι ασφαλής. Όμως για πολλές γυναίκες, ίσως αποτελεί τη μόνη επιλογή, εάν θέλουν να αυξήσουν τις πιθανότητές τους να μείνουν έγκυες με δικά τους ωάρια σε προχωρημένη αναπαραγωγική ηλικία.

 

Ειδήσεις υγείας σήμερα
Γιατί υπάρχει τόσο στρες στις γιορτές
Δωμάτιο Snoezelen - Μία καινοτόμος θεραπευτική παρέμβαση για ασθενείς με άνοια
C. Oberhammer στο  7ο Healthcare Transformation: Οι τάσεις του καταναλωτή στην αγορά αυτοφροντίδας