Η επιστημονική γνώση και το φιλοσοφικό πλαίσιο σκέψης μπορούν να βοηθήσουν στην διαχείριση του καθημερινού στρες. Πρόσφατη διεθνής δημοσίευση Ελλήνων ερευνητών αναφέρει τα αποτελέσματα της επιτυχημένης πιλοτικής εφαρμογής της φιλοσοφικής διαχείρισης του στρες σε περίοδο κρίσης.

 Η ψυχολογική κατάσταση των Ελλήνων

Από το 2020 ολόκληρη η ανθρωπότητα βιώνει δύο πρωτοφανείς πανδημίες. Η μία είναι η γνωστή του κορωνοϊού της COVID-19, η οποία συνοδεύεται και από μία πανδημία ψυχολογικής πίεσης (στρες). Πρόσφατα στοιχεία του Υπουργείου Υγείας ανέδειξαν το γεγονός ότι στην Ελλάδα κατά την περίοδο της πανδημίας του κορωνοϊού πενταπλασιάστηκαν τα ποσοστά ψυχικών διαταραχών. Έναν χρόνο πριν, κατά την έξαρση της πανδημίας στο τέλος του 2021, σε μία πανελλαδική έρευνα μόνο το 32% των συμμετεχόντων δήλωναν ότι είχαν καλή ψυχική διάθεση, θεωρώντας την πανδημία ως μια περαστική δοκιμασία, ενώ το 56% ανέφεραν ασταθή ψυχολογία με πολλές μεταπτώσεις και το 12% κακή ψυχολογία με άγχος, κατάθλιψη και κρίσεις πανικού.

Πριν από ένα τρίμηνο, η παγκόσμια έρευνα Adecco Global Workforce of the Future 2022 που έγινε σε 35 χώρες κατέγραψε ότι 1 στους 4 εργαζομένους διεθνώς έχει χειρότερη ψυχική υγεία από το περασμένο έτος. Σύμφωνα με εκείνη την έρευνα, στην δυσμενέστερη πρώτη θέση παγκοσμίως βρίσκονται ειδικότερα οι Έλληνες, που δηλώνουν σε ποσοστό 37% (10% πάνω από τον μέσο όρο) ότι η ψυχολογία τους χειροτέρεψε τον τελευταίο χρόνο.

Ήταν αναμενόμενο ότι οι Έλληνες θα ήταν ιδιαίτερα ευάλωτοι σε στρεσογόνες καταστάσεις, καθώς φαίνεται ότι έχουν μεγάλη αδυναμία να αντιμετωπίσουν το καθημερινό άγχος. Σύμφωνα με την διεθνή έρευνα Gallup Global Emotions του 2019, οι Έλληνες ισχυρίστηκαν ότι ήταν οι πιο στρεσαρισμένοι άνθρωποι του πλανήτη ανάμεσα σε 140 χώρες, συμπεριλαμβανομένων περιοχών με εμφύλιες συγκρούσεις, όπως η Λιβύη, η Συρία και η Σομαλία. Η παρατήρηση αυτή αναδεικνύει το γεγονός ότι οι περισσότεροι Έλληνες αφενός βιώνουν στρες που δεν βασίζεται τόσο σε αντικειμενικές δυσκολίες, όσο σε υποκειμενικές πεποιθήσεις και αντιλήψεις, και αφετέρου δεν γνωρίζουν πώς να διαχειριστούν το καθημερινό στρες.

Όλα τα παραπάνω δεδομένα έχουν αποκαλύψει την ανάγκη για την καλύτερη θωράκιση της ελληνικής κοινωνίας σε στρεσογόνες καταστάσεις.

 Το καθημερινό στρες και η διαχείρισή του  

Το στρες είναι μια κατάσταση φυσικής ή συναισθηματικής πίεσης που προκύπτει από δυσμενείς ή απαιτητικές συνθήκες, οι οποίες μπορεί να είναι αντικειμενικά καταστροφικές, αλλά μπορεί να είναι και υποκειμενικά διογκωμένες λόγω του ιδιότυπου τρόπου με τον οποίο σκεφτόμαστε.

Η διαχείριση του στρες είναι ανθρώπινη ανάγκη, την οποία το σύνολο της ανθρωπότητας συνειδητοποίησε εμπειρικά κατά την πρόσφατη περίοδο της πανδημίας της COVID-19. Αν οι άνθρωποι δεν είναι ανθεκτικοί στο καθημερινό στρες, μπορεί να έχουν συναισθηματικά και ψυχικά προβλήματα στο παρόν και σοβαρά ψυχοσωματικά προβλήματα υγείας στο μέλλον.

Άλλωστε, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας "η υγεία είναι μια κατάσταση πλήρους σωματικής, ψυχικής και κοινωνικής ευημερίας και όχι απλώς η απουσία ασθένειας ή αναπηρίας".

Η φιλοσοφία παρέχει ένα πλαίσιο σκέψης που μπορεί να βοηθήσει στην διαχείριση του στρες της καθημερινότητας. Υπάρχουν πολλές φιλοσοφικές προσεγγίσεις που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την διαχείριση του στρες, αλλά το πόσο αποτελεσματικές είναι εξαρτάται από την σχέση που έχουν με την πραγματικότητα.

Οι ιδεαλιστικές προσεγγίσεις διαχείρισης του άγχους μπορεί να περιλαμβάνουν είτε φιλοσοφικές, θρησκευτικές, πολιτικές και κοινωνικές πεποιθήσεις, που μπορεί να παρέχουν βραχυπρόθεσμη ανακούφιση από το στρες ή ακόμα και πρακτικές διαφυγής από συγκρούσεις στην πραγματική ζωή.

Μια ιδεαλιστική προσέγγιση βασίζεται κυρίως στο πόσο ισχυρή είναι η πίστη σε αυτήν και στο σύντομο χρονικό διάστημα κατά το οποίο δεν υπάρχει σημαντική δυσαρέσκεια από γεγονότα της πραγματικής ζωής. Σε μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, το αναπόφευκτο σοκ της πραγματικότητας μπορεί να προκαλέσει καταστροφικά αποτελέσματα, που κυμαίνονται από απογοήτευση, εξάντληση και κατάθλιψη έως απειλητικές για την ζωή σκέψεις. Υπάρχουν επίσης παρατηρήσεις της Πειραματικής Ψυχολογίας που δείχνουν ότι το στρες και η αύξηση της κορτιζόλης επηρεάζουν την λήψη ηθικών αποφάσεων και επομένως μια ιδεαλιστική ηθική θεωρία μπορεί να μην είναι επαρκής σε στρεσογόνες συνθήκες.

Από την άλλη, υπάρχουν δεδομένα που υποδεικνύουν την αποτελεσματικότητα πραγματιστικών φιλοσοφικών προσεγγίσεων, που είναι συμβατές με παρατηρήσεις της Επιστήμης, καθώς και με πρακτικές Γνωσιακής Συμπεριφορικής Ψυχοθεραπείας και Θετικής Ψυχολογίας. Προγράμματα παρέμβασης για την διαχείριση του στρες που συνδυάζουν επιστημονικές γνώσεις, φιλοσοφικά στοιχεία και τεχνικές βέλτιστου τρόπου ζωής φαίνεται ότι ενισχύουν την ανθεκτικότητα και μειώνουν το στρες για μια χρονική περίοδο, με βάση την συστηματική αλλαγή συμπεριφοράς. Σε αυτό το πλαίσιο, πραγματοποιήθηκε πιλοτικά ένα ταχύρρυθμο πρόγραμμα φιλοσοφικής διαχείρισης του στρες.

Φιλοσοφική διαχείριση του στρες: Ερευνητικά δεδομένα

Ελληνική ερευνητική ομάδα του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (Χρήστος Γιαπιτζάκης, Αν. Καθηγητής Ιατρικής Σχολής, Ευάγγελος Πρωτοπαπαδάκης, Αν. Καθηγητής Φιλοσοφικής Σχολής, και Γεώργιος Χρούσος, Ομ. Καθηγητής Ιατρικής Σχολής) δημοσίευσε πρόσφατα τα αποτελέσματα της πιλοτικής εφαρμογής ενός καινοτόμου προγράμματος φιλοσοφικής διαχείρισης του στρες σε περίοδο κρίσης στο διεθνές φιλοσοφικό περιοδικό Conatus με τίτλο "Φιλοσοφική διαχείριση του Στρες βασισμένη την Επιστήμη και τον Επικούρειο Πραγματισμό: Μία πιλοτική μελέτη" (“Philosophical Management of Stress based on Science and Epicurean Pragmatism: A Pilot Study”).

Κατά την διάρκεια της πανδημίας του κορωνοϊού, εφαρμόστηκε πιλοτικά το καινοτόμο ταχύρρυθμο πρόγραμμα ΦιλόΔιΜΟΣ (Φιλοσοφική Διαχείριση – Μέθοδος Αντιμετώπισης Οδυνηρού Στρες), το οποίο βασίζεται στην Επιστήμη και την Επικούρεια φιλοσοφία, η οποία συμβαδίζει πλήρως με την σύγχρονη επιστημονική γνώση, τον Ανθρωπισμό και την γνωσιακή ψυχοθεραπεία. Το πρόγραμμα αφορούσε στην διδασκαλία μιας φιλοσοφικής μεθόδου διαχείρισης του στρες με στόχο την αλλαγή νοοτροπίας σε πολλές δεκάδες στελέχη Δομών από 26 μεγάλους Δήμους της Περιφέρειας Αττικής, η οποία χρηματοδότησε αυτή την δράση.

Στο πλαίσιο αυτό, πραγματοποιήθηκε επεξεργασία ανώνυμων ερωτηματολογίων στα οποία απάντησαν οι εκπαιδευόμενοι πριν και μετά την διεξαγωγή του προγράμματος. Τα αποτελέσματα της ανάλυσης των ερωτηματολογίων έδειξαν ότι το πρόγραμμα υπήρξε ιδιαίτερα επιτυχημένο, καθώς παρατηρήθηκε στατιστικά σημαντική αύξηση των γνώσεων και των ικανοτήτων που απέκτησαν οι εκπαιδευόμενοι. Περισσότεροι από 80% των εκπαιδευομένων απέκτησαν αφενός σημαντικά αυξημένες βιοϊατρικές γνώσεις για το στρες και αφετέρου ενίσχυσαν σε σημαντικό βαθμό την ικανότητα διαχείρισης του υποκειμενικού αντιλαμβανόμενου στρες. Ταυτόχρονα, περισσότεροι από 80% των εκπαιδευομένων έμαθαν σε σημαντικό βαθμό πώς να συμβουλεύουν και τους άλλους να διαχειρίζονται το δικό τους υποκειμενικό στρες.

Η επιτυχής υλοποίηση του πιλοτικού προγράμματος της φιλοσοφικής διαχείρισης του στρες έδειξε ότι η αρχική υπόθεση ότι η γνωσιακή αναδόμηση με φιλοσοφική ψυχοθεραπεία είναι εφικτή μέσα σε ένα μήνα, ακόμη και σε μια ετερογενή ομάδα ανθρώπων με ένα εύρος μορφωτικού επιπέδου. Η επιτυχία του ψυχοεκπαιδευτικού προγράμματος βασίστηκε αφενός στην παροχή επιστημονικών δεδομένων, ώστε οι εκπαιδευόμενοι να αντιληφθούν την ανάγκη της διαχείρισης του στρες και της πρόληψης ψυχοσωματικών προβλημάτων υγείας, και αφετέρου στην εμπέδωση του επικούρειου πραγματισμού, τον οποίο κάποιος άνθρωπος μπορεί να μάθει να εφαρμόζει σε κάθε κατάσταση στην ζωή του. Το συγκεκριμένο πρωτοποριακό πρόγραμμα προσφέρει ένα παράδειγμα ταχείας ψυχοεκπαίδευσης, που μπορεί να είναι ιδιαίτερα ωφέλιμο στην ελληνική κοινωνία και διεθνώς, ιδιαίτερα σε περιόδους κρίσεων.

Είναι προφανές ότι η φιλοσοφική διαχείριση του στρες έχει μακρά ιστορία, αλλά η πλήρης δυναμική της δεν έχει ακόμη εκτιμηθεί. Υπό το φως των σημαντικών εμπειρικών στοιχείων της εφαρμοσμένης παρέμβασης, που συνδυάζει την Επιστήμη, την συμβατή με αυτήν Επικούρεια Φιλοσοφία και την Θετική Ψυχολογία, η διαχείριση του στρες στην καθημερινή ζωή και σε περιόδους κρίσης φαίνεται να είναι πιο αποτελεσματική εάν βασίζεται σε φιλοσοφικές προσεγγίσεις που είναι λιγότερο ιδεαλιστικές και εγωκεντρικές, ενώ ταυτόχρονα είναι πιο πραγματιστικές και ενσυναισθητικές και ανθρωπιστικές.

Πηγές:
Βιβλιογραφία Yapijakis, C., Protopapadakis, E. D., Chrousos, G. P. (2022). Philosophical Management of Stress based on Science and Epicurean Pragmatism: A Pilot Study. Conatus - Journal of Philosophy, 7(2), 229–242. https://doi.org/10.12681/cjp.28077 https://ejournals.epublishing.ekt.gr/index.php/Conatus/article/view/28077/24635

Ειδήσεις υγείας σήμερα
Περιεμμηνόπαυση: Ερωτήσεις που πρέπει να κάνετε στον γυναικολόγο σας
ECDC: Σημαντική αύξηση κρουσμάτων συγκυτιακού ιού - Ποιους απειλεί ο RSV
Διοικητές νοσοκομείων: Παράδοξα και αντιφάσεις ενός διαγωνισμού