Η πολλαπλή σκλήρυνση είναι η πιο συχνή απομυελινωτική νόσος του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος (ΚΝΣ) και επηρεάζει σε σημαντικό βαθμό τις νοητικές λειτουργίες των ασθενών. Τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει να δίνεται μεγάλη βάση στις νευροψυχολογικές διαταραχές που προκαλεί η νόσος. Παλαιότερα θεωρούσαν πως τέτοια ελλείμματα παρουσιάζονταν μόνο σε προχωρημένες μορφές της νόσου ενώ στην πραγματικότητα μπορούν να εμφανιστούν στα πρώτα στάδια, ακόμα κι αν οι ασθενείς βιώνουν μικρό βαθμό αναπηρίας (Migliore et al., 2017). Υπολογίζεται πως τουλάχιστον οι μισοί ασθενείς θα παρουσιάσουν έστω μία φορά στη ζωή τους γνωστική έκπτωση. Παρατηρείται μεγάλη ετερογένεια στα συμπτώματα γνωστικής έκπτωσης μεταξύ των ασθενών με ΣΚΠ.  Η δυσκολία του εντοπισμού των νευροψυχολογικών ελλειμμάτων έγκειται στο ότι συχνά είναι δυσδιάκριτα και δεν αναφέρονται από τους ασθενείς ή πολλές φορές συγχέονται με ψυχιατρικές διαταραχές όπως η κατάθλιψη, ή σωματικές, όπως η κόπωση (Guimaraes & Jose Sa, 2012).

Σύμφωνα με τους Amato, Prestipino & Bellinvia (2019) υπάρχουν παράγοντες κινδύνου που συνδέονται με την εμφάνιση της γνωστικής έκπτωσης σε ασθενείς με πολλαπλή σκλήρυνση. Συγκεκριμένα η ηλικία έναρξης της νόσου συνδέεται με την εμφάνιση της γνωστικής έκπτωσης τόσο σε ενήλικες όσο και σε παιδιά. Όσον αφορά τους ενήλικες με πολλαπλή σκλήρυνση, όσο μεγαλώνουν τόσο περισσότερο αυξάνεται ο κίνδυνος για γνωστικά ελλείμματα, ενώ ο εγκέφαλος των παιδιών με ΣΚΠ μπορεί να επηρεαστεί ως προς την πλαστικότητα και την μυελίνωση, με αποτέλεσμα την ύπαρξη νευροψυχολογικών διαταραχών στην ενηλικίωση. Άλλοι παράγοντες έχουν να κάνουν με τον τύπο της νόσου. Η γνωστική έκπτωση είναι πιο σοβαρή σε περιπτώσεις δευτεροπαθώς προϊούσας και πρωτοπαθώς προϊούσας ΣΚΠ. Έρευνες για τη δευτεροπαθώς προϊούσα πολλαπλή σκλήρυνση αναφέρουν πως τα γνωστικά ελλείμματα κυμαίνονται από 55,6% μέχρι 80% των ασθενών, ποσοστά μεγαλύτερα σε σχέση με τον υγιή πληθυσμό (Francis et al. 2012· Papathanasiou, Messinis, Georgiou, Papathanasopoulos, 2014). Ασθενείς με πρωτοπαθώς προϊούσα πολλαπλή σκλήρυνση παρουσιάζουν εξίσου σοβαρή γνωστική έκπτωση σε σύγκριση με ασθενείς με υποτροπιάζουσα πολλαπλή σκλήρυνση, ακόμα και με δευτεροπαθώς προϊούσα πολλαπλή σκλήρυνση.

Άλλοι παράγοντες που σχετίζονται με νευροψυχολογικά ελλείμματα σε ασθενείς με πολλαπλή σκλήρυνση είναι η συννοσηρότητα με ψυχιατρικές διαταραχές. Η κατάθλιψη, το άχγος, η διπολική διαταραχή, η ψευδοπρομηκική κατάσταση (παθολογικό γέλιο ή κλάμα), η ευφορία και η ψύχωση εμφανίζονται συχνά σε τέτοιους ασθενείς καθιστώντας δυσκολότερο τον εντοπισμό και την αξιολόγηση της γνωστικής έκπτωσης (Chiaravalloti & DeLuca, 2009). Φυσικά μεγάλο ρόλο παίζουν και περιβαλλοντικοί παράγοντες καθώς και ο τρόπος ζωής. Πιο συγκεκριμένα το κάπνισμα, η κατανάλωση αλκοόλ και κάνναβης και οι δυσκολίες στον ύπνο συνδέονται με επιδείνωση της νόσου και την εμφάνιση γνωστικής έκπτωσης (Amato, Prestipino & Bellinvia, 2019).

Οι τομείς που επηρεάζονται στους ασθενείς με πολλαπλή σκλήρυνση συνήθως είναι η μνήμη, η προσοχή, η ταχύτητα επεξεργασίας πληροφοριών, οι εκτελεστικές λειτουργίες και οι οπτικοχωρικές ικανότητες. Η μνήμη αφορά την κωδικοποίηση, αποθήκευση και ανάκληση πληροφοριών. Διαχωρίζεται σε μακροπρόθεσμη και βραχυπρόθεσμη μνήμη. Οι διαταραχές μνήμης εμφανίζονται συχνά σε ασθενείς με πολλαπλή σκλήρυνση και αφορούν τη μακροπρόθεσμη μνήμη και την εργαζόμενη μνήμη (Rao et al., 1993· Migliore et al., 2017). Πολλοί ασθενείς αναφέρουν προβλήματα, λέγοντας πως αδυνατούν να θυμηθούν λεπτομέρειες πρόσφατων συνομιλιών ή να θυμηθούν κάνουν διάφορα πράγματα. Όπως αναφέρουν οι Lezak, Howieson, & Loring (2012) οι ασθενείς έχουν δυσκολίες στην ανάκληση ενώ η κωδικοποίηση και η αποθήκευση διατηρούνται άθικτες. Ωστόσο άλλες έρευνες υποστηρίζουν πως υπάρχουν διαταραχές στην κωδικοποίηση και την αποθήκευση πληροφοριών (Thornton, Raz & Tucke, 2002). Κάποιοι ασθενείς εμφανίζουν δυσκολίες και στην προοπτική μνήμη, δηλαδή έχουν δυσκολία στο να θυμηθούν να κάνουν κάτι που σκόπευαν να κάνουν, όπως το να παρεβρεθούν σε ένα ραντεβού (Rouleau et al. 2017).

Αρκετοί ασθενείς έχουν δυσκολία στο να συγκεντρωθούν για μεγάλο χρονικό διάστημα σε κάτι που κάνουν ή δυσκολεύονται στο να το συνεχίσουν αν τους διακόψουν. Επίσης δεν μπορούν εύκολα να επικεντρωθούν σε μια συζήτηση ή σε μία δουλειά όταν υπάρχει πολύς θόρυβος στο δωμάτιο. Άλλοι ασθενείς διαμαρτύρονται για το ότι χρειάζονται περισσότερη ώρα να ολοκληρώσουν συγκεκριμένα έργα και δεν είναι πλέον τόσο γρήγοροι όσο ήταν πριν τη νόσο. Οι διαταραχές στην προσοχή είναι τυπικό εύρημα στην πολλαπλή σκλήρυνση και επηρεάζουν 12% με 25% των ασθενών (Grzegorski & Losy, 2017). Η προσοχή ορίζεται ως η ικανότητα του αντιληπτικού συστήματος να επιλέγει για ενεργητική επεξεργασία ένα μέρος πληροφοριών από τον τεράστιο αριθμό πληροφοριών που είναι διαθέσιμες στο περιβάλλον μέσα από τις αισθήσεις μας, μέσω άλλων πληροφοριών που είναι κωδικοποιημένες και αποθηκευμένες στη μνήμη μας και μέσω άλλων γνωστικών λειτουργιών. Ορισμένοι ασθενείς παρουσιάζουν ελλείμματα στη διαμοιρασμένη και εστιασμένη προσοχή και την ταχύτητα των απαντήσεων (Nebel et al. 2007). Σε έρευνα των Balsimelli, Mendes, Bertolucci, & Tilbery (2007) ο χρόνος απόκρισης των ασθενών ήταν πιο αργός σε σχέση με τους υγιείς συμμετέχοντες αν και η ποιότητα των απαντήσεων μεταξύ των δύο ομάδων δεν διέφερε σημαντικά.

Η διαταραχή της ταχύτητας επεξεργασίας των πληροφοριών αποτελεί ίσως το πιο κοινό εύρημα σε ασθενείς με πολλαπλή σκλήρυνση που παρουσιάζουν γνωστική έκπτωση και επηρεάζει περίπου το 20% με 50% των ασθενών (Chiaravalloti & DeLuca, 2009· Costa, Genova, DeLuca, & Chiaravalloti, 2016). Διαταραχές στην ταχύτητα επεξεργασίας πληροφοριών συνδέονται με ελλείμματα στην εργαζόμενη μνήμη, στην προσοχή και τις εκτελεστικές λειτουργίες. Ασθενείς με προοδευτικές μορφές της νόσου συνήθως εμφανίζουν μεγαλύτερες διαταραχές στην ταχύτητα επεξεργασίας πληροφοριών σε σχέση με την υποτροπιάζουσα μορφή (Brissart et al., 2013).

Τέλος οι εκτελεστικές λειτουργίες είναι πιθανό να επηρεαστούν. Οι εκτελεστικές λειτουργίες πρόκειται για της δραστηριότητες του ατόμου μέσω των οποίων υιοθετεί μία ανεξάρτητη και αυτό-εξυπηρετική συμπεριφορά (Lezak, Howieson, & Loring, 2012, σ.53). Βοηθούν το άτομο να προσαρμοστεί, να σχεδιάσει κάτι και να το υλοποιήσει. Συγκεκριμένα οι ασθενείς με πολλαπλή σκλήρυνση εμφανίζουν δυσκολίες στη νοητική ευελιξία, στην αυτεπίγνωση, τον σχεδιασμό, την κατηγοριοποίηση και την λήψη αποφάσεων (Cerezo Garcia, Martin Plasencia, & Aladro Benito, 2015).

Η θεραπεία της γνωστικής έκπτωσης σε ασθενείς με πολλαπλή σκλήρυνση αποτελεί μεγάλη πρόκληση. Θετικά αποτελέσματα μπορούν να εμφανιστούν μέσω φαρμακοθεραπείας ή γνωστικής αποκατάστασης. Καταρχάς πρέπει να γίνει έγκαιρη διάγνωση και ο ασθενής να ενημερωθεί λεπτομερώς για την γνωστική έκπτωση που παρουσιάζει έτσι ώστε να εμπλακεί σύντομα σε νευροψυχολογική αξιολόγηση και θεραπεία. Σύμφωνα με τις Niccolai, Goretti, & Amato (2017) η φαρμακοθεραπεία μπορεί να γίνει μέσω των ανοσοτροποποιητικών, τα οποία συχνά χορηγούνται σε ασθενείς με ΣΚΠ, ή μέσω φαρμάκων που χρησιμοποιούνται για άλλες νευρολογικές διαταραχές όπως η άνοια και το Αλτσχάιμερ. Συγκεκριμένα μπορούν να χορηγηθούν αναστολείς ακυτολοχολινεστεράσης , όπως η δονεπεζίλη, η ριβαστιγμίνη και η μεμαντίνη.

Η γνωστική αποκατάσταση χρησιμοποιείται ευρέως και αποτελεί μια υποσχόμενη θεραπεία. Η αποκατάσταση επικεντρώνεται στο να βελτιώσει όλα τα επίπεδα λειτουργίας τα οποία έχουν αλλάξει ή έχουν χαθεί και να διατηρήσει τη βέλτιστη λειτουργικότητα. Οι Hung & Yarmak (2016) πρότειναν ένα μοντέλο που εστιάζει στη νευροψυχολογική αποκατάσταση ασθενών με πολλαπλή σκλήρυνση που παρουσιάζουν συναισθηματικές διαταραχές βασισμένο στη νευροψυχοθεραπεία. Τέλος οι  Nasios, Messinis, Dardiotis, & Papathanasopoulos (2018) πρότειναν ένα μοντέλο γνωστικής αποκατάστασης βασισμένο στον επαναλαμβανόμενο διακρανιακό μαγνητικό ερεθισμό (rTMS) εφόσον δεν υπάρχει για την ώρα αποτελεσματική φαρμακευτική αγωγή για τη γνωστική έκπτωση.

Επομένως οι γνωσιακές διαταραχές είναι συχνές σε ασθενείς με πολλαπλή σκλήρυνση αν και συχνά είναι δυσδιάκριτες διότι υπεισέρχονται σε αυτές οι παράγοντες της κατάθλιψης και της κόπωσης. Οι οικογένειες και οι φροντιστές των ασθενών με πολλαπλή σκλήρυνση θα πρέπει να ενημερώνονται διεξοδικά για αυτά τα ελλείμματα, διότι συχνά θεωρούν πως οι ασθενείς δεν έχουν κάποιο ουσιαστικό πρόβλημα νευροψυχολογικής φύσεως αλλά το κάνουν χειριστικά και με τη θέλησή τους.  Είναι απαραίτητο να γίνεται ολοκληρωμένος νευροψυχολογικός έλεγχος προκειμένου να εντοπίζονται έγκαιρα τέτοιου είδους διαταραχές.

 

Βιβλιογραφία

Amato, M. P., Prestipino, E., & Bellinvia, A. (2019). Identifying risk factors for cognitive issues in multiple sclerosis. Expert review of neurotherapeutics, 19(4), 333-347.
Brissart, H., Morele, E., Baumann, C., Perf, M.,L., Leininger, M., Taillemite, L., Dillier, C., Pittion, S., Spitz, E., & Debouverie, M. (2013). Cognitive impairment among different clinical courses of multiple sclerosis. Neurological Research, 35(8), 867-72. doi: 10.1179/1743132813Y.0000000232.
Cerezo Garcıa, M., Martın Plasencia, P., & Aladro Benito, Y. (2015). Alteration profile of executive functions in multiple sclerosis. Acta Neurologica Scandinavica, 131(5), 313–320.
Francis, P., L., Jakubovic, R., O’Connor, P., Zhang, L., Eilaghi, A., Lee, L., Carroll, T., J., Mouannes-Srour, J.,  Feinstein, A., & Aviv, R., I. (2012). Robust Perfusion Deficits in Cognitively Impaired Patients with Secondary-Progressive Multiple Sclerosis. American Journal of Neuroradiology, 34(1), 62-67
Grzegorski, T., & Losy, J. (2017). Cognitive impairment in multiple sclerosis – a review of current knowledge and recent research. Reviews in the  Neurosciences, 28(8), 845-860.
Guimarães, J., & Sá, M. J. (2012). Cognitive dysfunction in multiple sclerosis. Frontiers in neurology, 3(74). doi:10.3389/fneur.2012.00074.

Hung, Y., & Yarmak, P. (2016). Neurorehabilitation for Multiple Sclerosis Patients with Emotional Dysfunctions. Frontiers in neurology, 6 (272). doi:10.3389/fneur.2015.00272.

Lezak, M., D., Howieson, D., B., & Loring, D., W. (2012). Νευροψυχολογική Εκτίμηση. Μεσσήνης, Λ., Κοσμίδου, Μ., & Παπαθανασόπουλος, Π. (Επιμ.). Πάτρα: Gotsis.

Migliore, S., Ghazaryan, A., Simonelli, I., Pasqualetti, P., Squitier, F., Curcio, G.,Landi, D., Palmieri, M.G., Mooffa, F., Filippi, M.,M., & Vernieri, F. (2017). Cognitive impairment in relapsing-remithing multiple sclerosis patients with very mild clinical disability. Behavioral Neurology, 2017(4), 1-10.

Nasios, G., Messinis, L., Dardiotis, E., &  Papathanasopoulos, P. (2018). Repetitive Transcranial Magnetic Stimulation, Cognition, and Multiple Sclerosis: An Overview. Behavioural Neurology, 2018(12), 1-8. doi.10.1155/2018/8584653.

Nebel, K.,  Wiesea, H., Seyfartha, J., Gizewskia, E., R., Studea, P.,  Dienera, H., C., & Limmrotha, V. (2007). Activity of attention related structures in multiple sclerosis patients. Brain Research, 1151, 150-160.

Niccolai, C., Goretti, B., &  Amato, M., P. (2017). Diease modifying treatments and symptomatic drugs for cognitive impairment in multiple sclerosis. Where do we stand? Multiple Sclerosis and Demyelinating Disorders, 2 (8). DOI: 10.1186/s40893-017-0025-3.

Papathanasiou, A., Messinis, L., Georgiou, V., L., & Papathanasopoulos, P. (2014). Cognitive impairment in relapsing remitting and secondary progressive multiple sclerosis patients: efficacy of a computerized cognitive screening battery. ISRN Neurology, 2014, 151379. doi:10.1155/2014/151379.
Rao, S., M., Grafman, J., DiGiulio, D., Mittenberg, W., Bernardin, L., Leo, G., J., Luchetta T., & Unverzagt, F. (1993). Memory dysfunction in multiple sclerosis: Its relation to working memory, semantic encoding, and implicit learning. Neuropsychology, 7(3), 364-374.
Rouleau, I., Dagenais, E., Tremblay, A., Demers, M., Roger, É., Jobin, C., & Duquette, P. (2018). Prospective memory impairment in multiple sclerosis: a review. The clinical neuropsychologist, 32(5), 922-936

Thornton, A.,E., Raz, N., & Tucke, K.,A. (2002). Memory in multiple sclerosis: contextual encoding deficits. Journal of the International Neuropsycholical Society, 8(3), 395-409.
 

 

 

Ειδήσεις υγείας σήμερα
Νόστιμα και υγιεινά συνοδευτικά για το γιορτινό τραπέζι
Πώς θα κάνουμε υγιεινά Χριστούγεννα
Συνήθη προβλήματα υγείας κατά την περίοδο των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς