Άγχος επίδοσης και στυτική δυσλειτουργία

Το μεγαλύτερο ποσοστό αντρών που εκδηλώνει δυσκολίες στη στυτική λειτουργία βιώνει έντονο άγχος επίδοσης κατά τη σεξουαλική επαφή. Συχνά, όπως οι ίδιοι οι άντρες περιγράφουν, νιώθουν ότι βρίσκονται εγκλωβισμένοι -εκεί που όλα πήγαιναν καλά στη σεξουαλική τους ζωή και αποτελούσε κάτι φυσικό και δεδομένο- σε έναν φαύλο κύκλο άγχους και αγωνίας για τη σεξουαλική επίδοση το οποίο δεν μπορούν εύκολα να ελέγξουν και να σταματήσουν.

Αρχίζουν να σκέφτονται πολύ την επερχόμενη σεξουαλική συνεύρεση με αγωνία για το αν θα μπορέσουν να αποδώσουν και να λειτουργήσουν χωρίς να εκτεθούν στα μάτια της συντρόφου τους, ανησυχούν ιδιαίτερα για το αν θα έχουν φυσιολογική στυτική λειτουργία και, βέβαια, παρακολουθούν και παρατηρούν έντονα τον εαυτό τους (self monitoring) κατά τη διάρκεια της σεξουαλικής πράξης για να βεβαιωθούν ότι όλα πηγαίνουν καλά και λειτουργούν φυσιολογικά. Δυστυχώς, με αυτό τον τρόπο, δεν συνειδητοποιούν ότι έχουν ήδη μπλοκάρει και απομακρύνει τον εαυτό τους από την ελευθερία και τη χαλαρότητα που χρειάζεται κατά τη σεξουαλική επαφή για να λειτουργήσουν όλα φυσιολογικά και αρμονικά. Μέσα από την αγωνία του άγχους επίδοσης μοιάζει να επιβάλλουν οι ίδιοι στον εαυτό τους, χωρίς να το συνειδητοποιούν, μια διαδικασία εξέτασης και αυτό-αξιολόγησης παρατηρώντας διαρκώς τη διαδικασία της σεξουαλικής πράξης για χαμηλές επιδόσεις και «λάθη». Νιώθουν, όμως, ότι δεν μπορούν εύκολα να απεμπλακούν από αυτό το φαύλο κύκλο και, φυσικά, δεν θέλουν να τους συμβαίνει αυτό. Όμως συμβαίνει…

Η εμπλοκή στην εμμονή του άγχους επίδοσης κατά τη σεξουαλική επαφή είναι κάτι που κανένας άντρας δεν περιμένει να συμβεί στη ζωή του και είναι φυσικό να νιώθει και ο ίδιος σοκαρισμένος με το γεγονός αυτό. Χρειάζεται χρόνο η διαχείριση αυτής της νέας κατάστασης. Παράλληλα, και ο ίδιος δεν κατανοεί γιατί δεν μπορεί να ελέγξει αυτό που συμβαίνει αλλά, κυρίως, το πώς γίνεται να συμβαίνει το αντίθετο από αυτό που επιθυμεί! Είναι, πράγματι, μια διαδικασία που κλονίζει την αυτοπεποίθηση του άντρα αλλά και σημαντικά θέματα αίσθησης ελέγχου και αυτοκυριαρχίας. Ματαίωση, εκνευρισμός και θυμός επέρχονται, που επιβαρύνουν την ήδη εύθραυστη ισορροπία, «επανεκκινώντας» τον φαύλο κύκλο άγχους επίδοσης - αυτοπαρατήρησης - αρνητικών σκέψεων - στυτικής δυσλειτουργίας.

Ερευνητικά δεδομένα

Οι Masters & Johnson (1970), πρωτοπόροι στη μελέτη και έρευνα των σεξουαλικών δυσλειτουργιών, περιγράφουν ότι το άγχος επίδοσης εμφανίζεται σε άντρες και γυναίκες που εκδηλώνουν σεξουαλικές δυσλειτουργίες και βιώνουν μια εμμονική ενασχόληση με την επάρκεια της σεξουαλικής τους επίδοσης. Όπως τονίζουν, το άγχος επίδοσης φαίνεται να αποτελεί έναν πολύ σημαντικό αιτιακό παράγοντα στη δημιουργία και διατήρηση των σεξουαλικών δυσλειτουργιών. «Το άγχος επίδοσης σχετίζεται με την υπέρμετρη ανάγκη του άντρα να αποδώσει και να ικανοποιήσει τη σύντροφό του σε μια σεξουαλική αλληλεπίδραση (Wincze & Carey, 1991). Το επίκεντρο της προσοχής εστιάζεται στην επίδοση παρά στην ευχαρίστηση και ικανοποίηση του ίδιου. Καθώς η μία αποτυχία διαδέχεται την άλλη, τα επίπεδα του άγχους επίδοσης αυξάνονται και επηρεάζουν περαιτέρω τη σεξουαλική λειτουργικότητα τόσο του άντρα όσο και της συντρόφου του» (Marita P. McCabe, 2005). Ο Loudon (1998) επίσης υπογραμμίζουν ότι το άγχος επίδοσης παίζει βασικό ρόλο στην εκδήλωση αλλά και διατήρηση της στυτικής δυσλειτουργίας, καθώς και άλλων σεξουαλικών δυσλειτουργιών (O’Donohue, Dopke, & Swingen, 1997, O’Donohue, Swingen, Dopke, & Roger, 1999). Και ο Hawton (1993) έδειξε ότι το άγχος επίδοσης εκδηλώνεται ιδιαίτερα από άντρες που εμφανίζουν στυτική δυσλειτουργία, πρόωρη εκσπερμάτιση αλλά και από γυναίκες με δυσλειτουργία οργασμού.

«Ο άντρας που εκδηλώνει στυτική δυσλειτουργία ανησυχεί εάν θα μπορέσει να έχει μια ικανοποιητική στύση από την αρχή της ερωτικής συνεύρεσης όσο και κατά τη διάρκεια αυτής. Το άγχος του κορυφώνεται όταν πλησιάζει η στιγμή της διείσδυσης και, κυρίως, για τη διατήρηση της στύσης κατά τη διάρκεια της διείσδυσης μέχρι την ολοκλήρωσή της και την εκσπερμάτιση.

Όπως τονίζεται: ‘Το άγχος επίδοσης φαίνεται να συνδέεται περισσότερο με τη «βούληση» (του άντρα) να έχει στύση παρά με το να επιτρέπει να προκύπτει ελεύθερα ως μια φυσική απόκριση στην ερωτική ευχαρίστηση’. Η απώλεια της στύσης κατά τη διείσδυση, τη στιγμή δηλαδή που περισσότερο χρειάζεται να διατηρηθεί, τον κλονίζει ιδιαίτερα και, κυρίως, ενισχύει τους φόβους του ότι δεν θα μπορέσει ποτέ να απεμπλακεί από τις δυσκολίες αυτές» (Marita P. McCabe, 2005).

Έρευνες που ακολούθησαν άρχισαν να συμπεριλαμβάνουν και άλλες ψυχολογικές παραμέτρους που μπορεί να επηρεάζουν τη στυτική λειτουργία του άντρα. Ο Liu (2002) διαπίστωσε ότι τα υψηλά επίπεδα άγχους επίδοσης, η χαμηλή σεξουαλική ευαισθησία (sexual sensitivity) και τα προβλήματα επικοινωνίας στο ζευγάρι φαίνεται να αποτελούν τους κύριους παράγοντες που οδηγούν σε στυτική δυσλειτουργία.

Τέλος, η Marita P. McCabe (2005) εξέτασε τη σχέση που μπορεί να υφίσταται μεταξύ των πεποιθήσεων περί του σεξ, του στρες, της ποιότητας της σχέσης του ζευγαριού, του άγχους επίδοσης και της εκδήλωσης σεξουαλικής δυσλειτουργίας σε άντρες και γυναίκες. Τα αποτελέσματα έδειξαν το βασικό ρόλο που διαδραματίζει το άγχος επίδοσης στη γένεση αλλά και τη διατήρηση μιας μεγάλης κλίμακας σεξουαλικών δυσλειτουργιών τόσο στον άντρα όσο και στη γυναίκα. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά: «Ακόμη και όταν συμπεριληφθούν και άλλες παράμετροι που αφορούν τις πεποιθήσεις για το σεξ, τον τρόπο ζωής του ζευγαριού (lifestyle), την ποιότητα της σχέσης και τη σεξουαλική ικανοποίηση, το άγχος επίδοσης επεξηγεί τη μοναδική διακύμανση που υφίσταται στα επίπεδα της σεξουαλικής ικανοποίησης αντρών και γυναικών». Όπως περιγράφεται, από τη στιγμή που εκδηλώνεται μια δυσλειτουργία στη σεξουαλική ζωή του ζευγαριού, τόσο ο άντρας όσο και η γυναίκα αρχίζουν να παρατηρούν και να επιτηρούν κυριολεκτικά την επίδοσή τους και το αν «πηγαίνει καλά», τόσο η επιθυμία όσο και η διέγερση, καθ’ όλη τη διάρκεια της σεξουαλικής επαφής. Είναι, μάλιστα, πολύ ευάλωτοι στην παρατήρηση και της παραμικρής διακύμανσης. Αυτή η παρατήρηση/ επιτήρηση όμως, την οποία και δεν μπορούν να σταματήσουν, σε συνδυασμό με το άγχος που νιώθουν, χαλάει ουσιαστικά κάθε επερχόμενη απόπειρα. Παράλληλα, οδηγεί τελικά κάθε σύντροφο στο να είναι ουσιαστικά περισσότερο επικεντρωμένος στον εαυτό του παρά στο ταίρι του, γεγονός που επίσης δεν συμβάλλει σε μια ομαλή ροή της ερωτικής επικοινωνίας! Τέλος, τα ερευνητικά αποτελέσματα έδειξαν ότι το άγχος επίδοσης επηρεάζει τόσο τον άντρα όσο και τη γυναίκα στα τρία από τα τέσσερα στάδια της σεξουαλικής λειτουργίας: την επιθυμία, τη διέγερση και τον οργασμό (όχι την αποκατάσταση).

Έκφραση και αξιολόγηση

Ο άντρας που εκδηλώνει άγχος επίδοσης στη σεξουαλική επαφή νιώθει γενικά αγωνία για την επερχόμενη ερωτική συνεύρεση που μπορεί να φανερώσει ή να αποκρύψει την κατά τον ίδιο θεωρούμενη αδυναμία του. Το άγχος ουσιαστικά αφορά ένα είδος «αποκάλυψης» που θα συμβεί! Δεν βλέπει τη σεξουαλική επαφή ως ένα «συνεχές» στη ζωή στο οποίο όλοι οι άνθρωποι λειτουργούν μια έτσι και μια αλλιώς... Εκείνος νιώθει ότι εκείνη την «κρίσιμη» στιγμή θα φανερωθεί η αποτυχία του και έτσι το άγχος του μεγαλώνει για την απόρριψη που πιστεύει ότι θα επέλθει.

Το αίσθημα ντροπής που συνοδεύει αυτή την «αποκάλυψη» αποτελεί ένα κομβικό σημείο που τον αγγίζει βαθιά και τον παραλύει. Έτσι, μπορεί σταδιακά να αρχίσει να αποφεύγει τη σεξουαλική επαφή. Το αίσθημα ντροπής βιώνεται έντονα και τον αγγίζει βαθιά, σε ένα υπαρξιακό επίπεδο. Νιώθει ότι, ουσιαστικά, αποκαλύπτεται ο πραγματικός του εαυτός που είναι αδύναμος και δεν μπορεί να συναγωνισθεί με τους άλλους άντρες. Αργότερα, στο πλαίσιο μιας ψυχοθεραπευτικής διαδικασίας, μπορεί να αρχίσει να συνειδητοποιεί ότι παρουσιάζει ένα άλλο «πρόσωπο/ ρόλο» κατά τη σεξουαλική επαφή φοβούμενος να δείξει τα συναισθήματά του. Το γεγονός αυτό επιτείνει το άγχος επίδοσης καθώς, εκείνη τη στιγμή, καλείται να ανταποκριθεί στις ψεύτικες προσδοκίες που έχει καλλιεργήσει ότι είναι πάντα έτοιμος για όλα και ακατανίκητος!

Πολλοί μύθοι και λανθασμένες νοοτροπίες που επικρατούν συμβάλλουν σε αυτές τις πεποιθήσεις και προσδοκίες, όπως είναι, για παράδειγμα, ότι «ένας άντρας θέλει και μπορεί πάντα να κάνει σεξ»! Ή, σε άλλες περιπτώσεις, ότι δεν χρειάζεται ένα στάδιο προετοιμασίας για εκείνον, κάποιες κατάλληλες συνθήκες ή μια εξοικείωση και γνωριμία για να μπορέσει να ανοιχτεί και να επικοινωνήσει ερωτικά.

Το άγχος επίδοσης εκδηλώνεται με πολλές σκέψεις που κάνει ο άντρας, χωρίς και ο ίδιος να το συνειδητοποιεί, οι οποίες όμως τον βασανίζουν ασταμάτητα, σε καθημερινό επίπεδο. Οι Michael J. Telch & Yasisca Pujols (2013) μελέτησαν ερευνητικά το θέμα αυτό θέλοντας να δημιουργήσουν ένα ερωτηματολόγιο που θα διερευνά αυτές τις σκέψεις και το οποίο, βέβαια, θα είναι χρήσιμο σε μια διαγνωστική αξιολόγηση αλλά, κυρίως, σε ερευνητικά πρωτόκολλα. Παρακάτω, αναφέρονται ορισμένες από τις ερωτήσεις αυτού του τεστ προκειμένου να δοθεί μια πιο παραστατική εικόνα του τρόπου με τον οποίο το άγχος επίδοσης αποτυπώνεται σε σκέψεις:

Όταν βρίσκομαι σε μια κατάσταση όπου υπάρχει πιθανότητα να έχω μια σεξουαλική συνεύρεση, συνήθως ανησυχώ και αγχώνομαι ότι θα έχω πρόβλημα να έχω ή να διατηρήσω τη στύση μου.
Πιάνω τον εαυτό μου να γίνεται νευρικός και να αγχώνεται όταν η σύντροφός μου αναφέρεται στο σεξ.
Ορισμένες φορές χρησιμοποιώ δικαιολογίες (ότι είμαι κουρασμένος, ότι έχω πονοκέφαλο) για να αποφύγω τη σεξουαλική επαφή.
Σε μια σεξουαλική συνεύρεση νιώθω ότι τσεκάρω αν έχω διεγερθεί ή όχι.
Συχνά νιώθω την ανάγκη να καταναλώσω αλκοόλ ή άλλα αγχολυτικά φάρμακα προκειμένου να ελέγξω το άγχος μου ότι δεν θα μπορέσω να λειτουργήσω σεξουαλικά.
Κατά τη διάρκεια μιας σεξουαλικής συνεύρεσης πιάνω τον εαυτό μου να εστιάζει στο αν θα μπορέσω να διατηρήσω τη στύση μου.

Στυτική δυσλειτουργία ή άγχος επίδοσης;

Νεότερες έρευνες σημειώνουν ένα νέο δεδομένο: μια μεγάλη αύξηση του ποσοστού εκδήλωσης στυτικής δυσλειτουργίας σε άνδρες νεαρής ηλικίας (25-30 ετών). Όπως αναφέρεται, το 50% των αντρών ηλικίας περί τα 30 αναφέρουν δυσκολίες στη στυτική λειτουργία και τη διατήρησή της σε μια σεξουαλική συνεύρεση.

Όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά, για άντρες νεαρής ηλικίας ειδικά, η στυτική δυσλειτουργία βιώνεται ως ο «απόλυτος εξευτελισμός». Επικρατεί ένα έντονο συναίσθημα ότι «αφού έχω αυτό το πρόβλημα, υστερώ στα πάντα»! Οι ίδιοι οι νέοι νιώθουν ότι γκρεμίζονται τα πάντα γύρω τους όταν τους συμβεί αυτό και βιώνουν ένα αίσθημα κενού.

Σε όλο αυτό που συμβαίνει, σίγουρα παίζει ρόλο και το ότι, συγκριτικά με άντρες μεγαλύτερης ηλικίας, δεν έχουν ένα μεγαλύτερο παρελθόν επιτυχημένων προσπαθειών στο ενεργητικό τους που θα «κρατήσει» και θα διατηρήσει την αυτοεκτίμησή τους στηρίζοντάς τους με υπομονή και ψυχραιμία μέχρι να το ξεπεράσουν. Τώρα «χτίζουν» την εικόνα του εαυτού τους και των σεξουαλικών τους επιδόσεων και, αν κάτι πάει στραβά, απλά νιώθουν ότι γκρεμίζονται!

Με άλλα λόγια, πανικοβάλλονται πολύ πιο εύκολα και γρήγορα και έτσι βάζουν τον εαυτό τους σε δυσκολότερη θέση. Όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά, αυτό που φαίνεται τελικά να έχει αυξηθεί στους άντρες νεαρής ηλικίας είναι το άγχος επίδοσης για τη σεξουαλική επαφή. Οι περισσότεροι φαίνεται να διαγιγνώσκουν λανθασμένα στον εαυτό τους ότι έχουν στυτική δυσλειτουργία, ενώ στην πραγματικότητα είναι έντονα αγχωμένοι για την επίδοσή τους στο σεξ. Βιάζονται, με τις πρώτες δυσκολίες και αποτυχημένες προσπάθειες να θεωρήσουν ότι έχουν πρόβλημα στυτικής δυσλειτουργίας, παρασυρόμενοι βέβαια και από τα πρότυπα και τους μύθους που επικρατούν και προαναφέρθηκαν.

Είναι σημαντικό να γίνει κατανοητό ότι η σεξουαλική συνεύρεση αποτελεί μια συνθήκη στην οποία όλοι καλούνται να εκφραστούν και να επικοινωνήσουν συναισθηματικά και, υπό αυτή την έννοια, δεν είναι δυνατόν να υπάρχει «καλός» ή «κακός» σε αυτή την προσπάθεια, αδύναμος ή δυνατός, επιτυχημένος ή αποτυχημένος. Απλά ο καθένας, σε αυτή την πολύτιμη προσπάθεια επικοινωνίας και συνεύρεσης που αποτελεί το σεξ, χρειάζεται το χρόνο του για να βρει τον εαυτό του και τα πατήματά του και να νιώσει απόλαυση και χαρά. Είναι λοιπόν σημαντικό να δίνουμε ο ένας στον άλλον το χρόνο και το χώρο που χρειάζεται για να εκφραστεί και να μπορέσει να μας δώσει αυτό που είναι και αυτό που αισθάνεται!

Πηγές:
- Masters, W. H., & Johnson, V. E. (1970). Human sexual inadequacy. Boston: Little, Brown.

- Wincze, J. P., & Carey, M. P. (1991). Sexual dysfunction: A guide for assessment and treatment. New York: Guilford Press.

- Marita P. McCabe (2005). Performance Anxiety in the Development and Maintenance of Sexual Dysfunction in Men and Women. International Journal of Stress Management, Vol. 12, No. 4, 379-388.

- Loudon, J. (1998). Potential confusion between erectile dysfunction and premature ejaculation: An evaluation of men presenting with erectile dysfunction at a sex therapy clinic. Sexual and Marital Therapy, 13, 397-403.

- O’Donohue, W. T., Dopke, C. A., & Swingen, D. N. (1997). Psychotherapy for female sexual dysfunction: A review. Clinical Psychiatry Review, 17, 537-566.

- O’Donohue, W. T., Swingen, D. N., Dopke, C. A., & Roger, L. G. (1999). Psychotherapy for male sexual dysfunction. Clinical Psychiatry Review, 19, 591-630.

- Hawton, K. (1993). Sex therapy: A practical guide. Oxford, England: Oxford University Press.

- Liu, M. (2002). Inﬂuences of sexual performance anxiety on erectile dysfunction. Chinese Journal of Clinical Psychology, 10, 47-49.

- Michael J. Telch & Yasisca Pujols (2013). The Erectile Performance Anxiety Index: Scale Development and Psychometric Properties. Journal of Sexual Medicine, 10:3019-3028.