Μια ερευνητική ομάδα με επικεφαλής το Ινστιτούτο Μαξ Πλανκ για την Εξελικτική Ανθρωπολογία στη Λειψία έκανε ένα αποφασιστικό βήμα προς την αποσαφήνιση μιας μακροχρόνιας διαμάχης: Εισήχθη η σύφιλη στην Ευρώπη από την Αμερική στα τέλη του 15ου αιώνα ή υπήρχε ήδη εδώ; Παλιά γονιδιώματα παθογόνων από σκελετικά λείψανα από τη Βόρεια και τη Νότια Αμερική παλαιότερα από το 1492 επιβεβαιώνουν την εισαγωγή από τον Νέο Κόσμo. H παγκόσμια εξάπλωση μπορεί να αποδοθεί μόνο στην αποικιοκρατική περίοδο.

 Την άνοιξη του 1495, η ιταλική εκστρατεία του Καρόλου Η' της Γαλλίας διακόπηκε από το ξέσπασμα μιας άγνωστης μέχρι τότε ασθένειας, η οποία είχε υψηλό ποσοστό θνησιμότητας, εξαπλώθηκε ταχύτατα σε όλη την Ευρώπη και προκάλεσε σοβαρές σωματικές και ψυχικές βλάβες στους επιζώντες. Η επιδημία που καταγράφηκε με αυτόν τον τρόπο, θεωρείται σήμερα ως η πρώτη ιστορική απόδειξη της σύφιλης.

Ωστόσο, το πού και πότε ξεκίνησε η ασθένεια αμφισβητείται εδώ και δεκαετίες. Το ξέσπασμα προς το τέλος του 15ου αιώνα, λίγο μετά την επιστροφή του Κολόμβου και του πληρώματός του στην Αμερική από τα πρώτα εξερευνητικά ταξίδια, οδήγησε ορισμένους να υποθέσουν ότι η επαφή με νέους τόπους και ανθρώπους μπορεί να συνέβαλε στην ξαφνική εμφάνιση της νόσου.

Η υπόθεση ήταν ότι, παρόλο που πολλές μεταδοτικές ασθένειες εισήχθησαν από την Ευρώπη στην Αμερική κατά την πρώιμη αποικιακή περίοδο και είχαν καταστροφικές συνέπειες για τον ντόπιο πληθυσμό, η σύφιλη ήταν μία από τις λίγες που μπορεί να ταξίδεψαν από την άλλη πλευρά.

Ενώ η θεωρία αυτή έχει κερδίσει δημοτικότητα τα τελευταία χρόνια, μια πιο προσεκτική ματιά στις αλλοιώσεις στα οστά από τη μεσαιωνική Ευρώπη αρχίζει να ξετυλίγει την υπεραπλουστευμένη εικόνα.

Τόσο οι μακροχρόνια πάσχοντες όσο και τα άτομα που γεννήθηκαν με λοίμωξη μπορούν να εμφανίσουν αλλαγές στα οστά ή τα δόντια.

Τις τελευταίες δεκαετίες έχουν βρεθεί στην Ευρώπη αρκετά τέτοια σκελετικά κατάλοιπα από την περίοδο πριν από το 1492. Πολλοί ειδικοί πιστεύουν πλέον ότι η ιστορία της σύφιλης στην Ευρώπη ξεκίνησε πολύ πριν από τον Κολόμβο και ότι η πανδημία ξέσπασε στα τέλη του 15ου αιώνα για λόγους που δεν είχαν καμία σχέση με την έναρξη της αποικιοκρατικής εποχής.

Καμία από τις δύο θεωρίες δεν έχει ακόμη επιβεβαιωθεί.

 Το DNA παθογόνων μικροοργανισμών από αρχαιολογικά οστά θα μπορούσε τώρα να δείξει ποια θεωρία επικρατεί. Τέτοια αρχαία γονιδιώματα έχουν ήδη προσφέρει νέες γνώσεις για την ιστορία της πανώλης, της φυματίωσης, της λέπρας και της ευλογιάς, αλλά το "ξετύλιγμα" της ιστορίας της σύφιλης έχει αποδειχθεί πρόκληση.

"Στο παρελθόν, έχουμε εξάγει και ανακατασκευάσει αρκετά γονιδιώματα παθογόνων μικροοργανισμών της σύφιλης και συναφών ασθενειών από αρχαιολογικά οστά, αλλά δεν μπορέσαμε να απαντήσουμε στο κεντρικό ερώτημα αν η σύφιλη εμφανίστηκε πριν ή μετά τον Κολόμβο", λέει η Kirsten Bos, επικεφαλής της ομάδας στο Τμήμα Μοριακής Παλαιοπαθολογίας του Ινστιτούτου Εξελικτικής Ανθρωπολογίας Μαξ Πλανκ.

Μια νέα μελέτη με επικεφαλής τον Bos και τον Johannes Krause, διευθυντή του Τμήματος Αρχαιογενετικής στο Ινστιτούτο Εξελικτικής Ανθρωπολογίας Max Planck στη Λειψία, έχει πλέον έρθει ένα αποφασιστικό βήμα πιο κοντά στην απάντηση αυτού του ερωτήματος.

Σε συνεργασία με επιστήμονες και αρχαιολόγους από διάφορες χώρες της αμερικανικής ηπείρου, η μελέτη επικεντρώθηκε στην εξέταση αρχαιολογικών οστών από την εποχή πριν από τον Κολόμβο, στα οποία οι λοιμώξεις έχουν αφήσει μοτίβα αλλοιώσεων που μοιάζουν με τη σύφιλη.

"Γνωρίζουμε εδώ και αρκετό καιρό ότι λοιμώξεις που μοιάζουν με σύφιλη υπήρχαν στην αμερικανική ήπειρο εδώ και χιλιάδες χρόνια, αλλά δεν μπορούμε να ταυτοποιήσουμε οριστικά τη νόσο μόνο από τις βλάβες", λέει η Casey Kirkpatrick, μεταδιδακτορική ερευνήτρια και παλαιοπαθολόγος που συμμετείχε στην παρούσα μελέτη.

Η παθολογία των οστών από μόνη της δεν επιτρέπει επίσης την εξαγωγή συμπερασμάτων σχετικά με το αν η ασθένεια προέρχεται από την Αμερική ή αν εισήχθη από την Ασία πριν από πολύ καιρό, κατά τη διάρκεια του αποικισμού της Αμερικής πριν από περίπου 15.000 χρόνια.

Χρησιμοποιώντας σύγχρονες μεθόδους, η ομάδα κατάφερε να ανακατασκευάσει και να αναλύσει πέντε αρχαία γονιδιώματα της σύφιλης και συναφών παθογόνων μικροοργανισμών από το Μεξικό, τη Χιλή, το Περού και την Αργεντινή.

Η Lesley Sitter, τέλος, μεταδιδακτορική και υπολογιστική μικροβιολόγος, η οποία εργάστηκε για την επίλυση του γρίφου σε μοριακό επίπεδο, λέει: "Παρόλο που η μελέτη έθεσε κάποιες αναλυτικές προκλήσεις λόγω της κακής κατάστασης διατήρησης, μπορέσαμε να προσδιορίσουμε με βεβαιότητα τις σχέσεις μεταξύ αυτών των εξαφανισμένων μορφών και των στελεχών που επηρεάζουν την υγεία παγκοσμίως σήμερα".

Πηγές:
Μαx Planck Institut

Ειδήσεις υγείας σήμερα
Γ. Βέλμαχος: Η επιδημία του τραύματος στην Ελλάδα και τα πρώτα βήματα αντιμετώπισης
Ποια είναι τα οφέλη της φράουλας
ΙΣΑ:  Ζητεί την αύξηση της δαπάνης για την ΠΦΥ και τις εργαστηριακές εξετάσεις, ενόψει της άρσης των χρονικών περιορισμών για τους ογκολογικούς και αιματολογικούς ασθενείς